လူ႔အခြင္႔အေရး ခ်ဳိးေဖာက္မွႈအတြက္ အာဏာရွင္ေတြကို တရားစြဲသင္႔ မစြဲသင္႔

ကက္သရင္း ဆခ္ခင္းခ္

လူသတ္မွႈ၊ မ်ဳိးတံုးသတ္ျဖတ္မွႈနဲ႔ လူသားထုအေပၚ ရာဇ၀တ္မွႈေတြ က်ဴးလြန္ခဲ႔တဲ႔ စစ္အာဏာရွင္ေတြအတြက္ ယေန႔ ေျပးစရာ ေျမမရွိ အခ်ိန္မရွိေတာ႔ပါဘူး။

ၿပီးခဲ႔တဲ႔လေတြမွာ ဆာဘီးယားက စစ္ရာဇ၀တ္မွႈက်ဴးလြန္တဲ႔ တရားခံေျပးေတြကို 'သဟိတ္' ခံုရံုးကို လႊဲေပးခဲ႔ပါတယ္။ ကို္င္ရိုမွာ အီဂ်စ္သမၼတေဟာင္း ဟို႔စနီ မူဘာရခ္ ကို ရံုးထုတ္ေနပါတယ္။ ကင္ညာႏိုင္ငံရဲ႕ ၂၀၀၇-၀၈ ခုႏွစ္ ေရြးေကာက္ပြဲ အၿပီး အၾကမ္းဖက္ သတ္ျဖတ္မွႈေတြကို ႏိုင္ငံတကာ ရာဇ၀တ္ ခံုရံုးက ၾကားနာစစ္ေဆးလ်က္ ရွိပါတယ္။

ဒါေပမဲ႔ ဒီလို ခံုရံုးတင္ဖို႔ႀကိဳးစားတာေတြကို မလိုလားသူေတြလည္း ရွိပါတယ္။ စစ္ရာဇ၀တ္မွႈ က်ဴးလြန္တဲ႔ အာဏာရွင္ေတြအေပၚ တရားစြဲဖို႔ ႀကိဳးစားျခင္းဟာ ဒီမိုကေရစီကို ပိုခ်ည့္နဲ႔ေစမယ္၊ ပဋိပကၡေတြ ပိုမ်ားလာမယ္၊ လူအခြင္႔အေရး ခ်ဳိးေဖာက္ဖို႔ ပိုတြန္းေပးသလိုျဖစ္မယ္လို႔ ျမင္ၾကသူေတြလည္း ရွိပါတယ္။

ေ၀ဖန္သူေတြရဲ႕ အျမင္ကေတာ႔ လစ္ဗ်ားက ကာနလ္ ကဒါဖီ နဲ႔ ဆူဒန္က အုိမာ အယ္လ္ ဘာရွား တုိ႔လို အာဏာရွင္ေတြကို ႏိုင္ငံတကာခံုရံုးတင္ဖို႔ ေျပာဆိုျခင္းဟာ သူတို႔ အာဏာလက္မလႊတ္ရဲေအာင္ လုပ္ထားသလို ျဖစ္မယ္၊ ဒီမုိကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းေရးအတြက္ ေစ႔စပ္ေဆြးေႏြးေရး လမ္းေၾကာင္းေပၚဖို႔ ပိုၾကန္႔ၾကာမယ္လို႔ ဆိုၾကပါတယ္။

သူတို႔ ေထာက္ျပတဲ႔ႏိုင္ငံတခုက အယ္လ္ ဆာဗာဒိုး ပါပဲ။ အဲဒီမွာ လြန္ခဲ႔တဲ႔ ၂၂ ႏွစ္က ဘရင္ဂ်ီ ဘုန္းႀကီးေတြကို သတ္ျဖတ္ခဲ႔တဲ႔ အစိုးရ ေခါင္းေဆာင္ေတြကို တရားစြဲဆိုမွႈေတြ လုပ္ေတာ႔ အခုထိျပည္တြင္း မတည္ၿငိမ္မွႈနဲ႔ အခ်ဳပ္အျခာ မခိုင္ၿမဲမွႈေတြ ႀကံဳေနရတယ္လုိ႔ ဆိုပါတယ္။

ႏို႔ေပမဲ႔ က်မတို႔ မသိတာက ျပစ္မွႈက်ဴးလြန္သူေတြကို ႏိုင္ငံတကာ ခံုရံုးလႊဲေျပာင္းေပးလုိက္တာေၾကာင္႔ အယ္လ္ ဆာဗာဒိုး ကို ပိုၿပီးမတည္မၿငိမ္ ျဖစ္ေစတာလား။ ကဒါဖီကို I.C.C က စြဲခ်က္မတင္ဘူးဆိုရင္ လစ္ဗ်ားဟာ ဒီကေန႔အေျခအေနထက္ ပိုေကာင္းလာမွာလား ဆိုတာပါပဲ။

တကယ္ေတာ႔ ဒီထင္ျမင္ခ်က္ေတြဟာ တကယ္မရွိေသးတဲ႔ အေျခအေနအေပၚ သေဘာတူသလား မတူဘူးလားဆိုတာ အျငင္းပြားေနတာ ျဖစ္ပါတယ္။ I.C.C က ကဒါဖီကို ႏိုင္ငံတကာခံုရံုးတင္ တရားစြဲဆိုဖို႔ လုပ္တာဟာ သူ အာဏာလက္မဲ႔ ျဖစ္သြားတာနဲ႔ ထြက္ေျပးပုန္းေအာင္းဖို႔ တြန္းေပးလိုက္တာလား။ အဲဒီလို စြဲခ်က္တင္တာက သူ႔ရဲ႕ အာဏာ ေနာက္ဆံုးေန႔ရက္ေတြကို တိုေတာင္းေစမွာလား၊ ပိုၾကာရွည္ေစမွာလား။

လူ႔အခြင္႔အေရးဆိုင္ရာ တရားစြဲဆိုမွႈအေပၚ ေ၀ဖန္သူေတြကို၊ က်မတုိ႔က သမုိင္းေၾကာင္းဆိုင္ရာ အခ်က္အလက္ အေထာက္အထားေတြနဲ႔ ျပန္ေမးခြန္းထုတ္စရာ ရွိလာပါတယ္။

ဒီေနရာမွာ အာဏာရွင္စနစ္ကေန ဒီမိုကေရစီစနစ္ကို အသြင္ကူးေျပာင္းေနတဲ႔ တိုင္းျပည္ေတြ သို႔မဟုတ္ ျပည္တြင္းစစ္ကေန ၿငိမ္းခ်မ္းေရးကို အသြင္ကူးေျပာင္းေနတဲ႔ တိုင္းျပည္ေတြအေပၚ က်မရဲ႕ သုေတသန ေတြ႔ရွိခ်က္ကို ေျပာပါရေစ။ အဲဒီလို အသြင္ကူးေျပာင္းဆဲကာလမွာ၊ လူ႔အခြင္႔အေရး က်ဴးလြန္ခဲ႔သူေတြအေပၚ တရားစြဲဆိုမွႈမရွိတဲ႔ တိုင္းျပည္ထက္၊ တရားစြဲဆိုမွႈရွိတဲ႔ တိုင္းျပည္မွာ ေနာက္ထပ္ ဖိႏွိပ္မွႈေတြ ပိုၿပီး ေလ်ာ႔ပါး က်ဆင္းေစတယ္ ဆိုတာပါပဲ။

လူ႔အခြင္႔အေရး ခ်ဳိးေဖာက္မွႈေတြကို ရံုးတင္တရားစြဲမွႈ လုပ္ႏိုင္ခဲ႔တဲ႔ အာဂ်င္တီးနား နဲ႔ တရားစြဲဆိုျခင္း မရွိတဲ႔ ဘရာဇီးကို ႏွႈိင္းယွဥ္ၾကည့္ရင္၊ က်မေတြ႔တာက တရားစြဲရံုးတင္ႏိုင္ျခင္းက လူ႔အခြင္႔အေရး ခ်ဳိးေဖာက္မွႈေတြ က်ဆင္းေစတယ္၊ အၾကမ္းဖက္မွႈ ေလ်ာ႔ပါးေစတယ္၊ ဒီမိုကေရစီကို ႀကံခိုင္ေစပါတယ္။

၁၉၈၀ ကေန ၂၀၀၄ ခုႏွစ္အတြင္း အာဏာရွင္စနစ္ကေန ဒီမုိကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းခဲ႔တဲ႔ ႏိုင္ငံ ၁၀၀ အနက္၊ ၄၈ ႏိုင္ငံမွာ လူ႔အခြင္႔အေရးခ်ဳိးေဖာက္မွႈ အနည္းဆံုး တစ္မွႈကို ရံုးတင္ တရားစြဲႏိုင္ခဲ႔ပါတယ္။ ၃၃ ႏိုင္ငံမွာက ႏွစ္မွႈ သို႔မဟုတ္ ႏွစ္မွႈထက္ပိုၿပီး တရားစြဲဆိုႏိုင္ခဲ႔ပါတယ္။

လူ႔အခြင္႔အေရး ခ်ဳိးေဖာက္က်ဴးလြန္ခဲ႔တဲ႔ ယခင္ အစုိးရအရာရွိေဟာင္းေတြအေပၚ ရံုးတင္ တရားစြဲဆိုႏိုင္ခဲ႔တဲ႔ တိုင္းျပည္ေတြမွာ မတရားႏွိပ္စက္ညွဥ္းပန္းမွႈ၊ သတ္ျဖတ္မွႈ၊ ႏိုင္ငံေရးအရ အက်ဥ္းခ်မွႈေတြ အမ်ားႀကီး ေလ်ာ႔ပါး က်ဆင္းတာကို ေတြ႔ရပါတယ္။ ျပည္တြင္းစစ္က ဖိႏွိပ္မွႈေတြကို ပိုမ်ားေစတယ္ ဆိုဦးေတာ႔၊ ျပည္တြင္းစစ္နဲ႔ ပတ္သက္တဲ႔ ရံုးတင္စစ္ေဆးမွႈေတြဟာ ေ၀ဖန္သူေတြေျပာသေလာက္ အေျခအေနေတြကို ပိုမဆိုးရြားေစပါဘူး။

လူ႔အခြင္႔အေရး ေဖာက္ဖ်က္က်ဴးလြန္ခဲ႔သူေတြအေပၚ အျပစ္ေပး အေရးယူျခင္းက အနာဂတ္ ေခါင္းေဆာင္ေတြ ေနာက္ထပ္ ဒါမ်ဳိးေတြ မက်ဴးလြန္ႏိုင္ေအာင္ ဟန္႔တား ေပးႏိုင္ပါတယ္။

၁၉၄၉ ခုႏွစ္ကေန ၁၉၇၀ ျပည့္ႏွစ္ေတြအထိ ႏ်ဴရင္ဘတ္ ခံုရံုးတင္ စစ္ေဆးမႈေတြကိုၾကည့္ရင္၊ ဒုတိယကမၻာစစ္ အတြင္း လူ႔အခြင္႔အေရး က်ဴးလြန္ခဲ႔ၾကတဲ႔ ႏိုင္ငံေခါင္းေဆာင္ေတြနဲ႔ အစုိးရ အရာရွိေတြဟာ သူတို႔ရဲ႕ ဆိုးရြားတဲ႔ ျပစ္မွႈေတြအတြက္ သက္ညွာခြင္႔ မရခဲ႔ၾကပါဘူး။

ၿပီးခဲ႔တဲ႔ ဆယ္စုႏွစ္ႏွစ္ခုအတြင္း ဒီလို အျပစ္ေပး အေရးယူႏိုင္မွႈေတြ ျပန္ေပၚလာခဲ႔ပါတယ္။ အက်ဳိးဆက္အျဖစ္ အစိုးရအရာရွိေတြဟာ လူသတ္ဖုိ႔နဲ႔ သူတို႔ရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးၿပိဳင္ဖက္ကို ႏွိပ္စက္ညွင္းပန္းဖို႔ မလုပ္ခင္မွာ၊ သတိႀကီးႀကီး ထားလာၾကတာ ေတြ႔ရပါတယ္။

ေနာက္ လူ႔အခြင္႔အေရး ခ်ဳိးေဖာက္သူေတြကို ရံုးတင္စစ္ေဆးႏိုင္ျခင္းဟာ နယ္နမိတ္ျဖတ္ ဟန္႔တားႏိုင္မွႈေတြ ရရွိေစပါတယ္။ ေဒသတခုက ႏိုင္ငံအခ်ဳိ႕ရဲ႕ လူ႔အခြင္႔အေရး က်ဴးလြန္မွႈေတြကို တရားစြဲဆိုႏုိင္ခဲ႔ရင္၊ သူတုိ႔ အိမ္နီးခ်င္းႏုိင္ငံေတြမွာလည္း ဖိႏွိပ္သတ္ျဖတ္မွႈေတြ အလိုလို က်ဆင္းသြားေစပါတယ္။

အာဂ်င္တီးနားမွာ လူ႔အခြင္႔အေရး က်ဴးလြန္သူ ၈၁ ဦးကို တရားစြဲခဲ႔ပါတယ္။ ခ်ီလီမွာ ၆၆ ဦးကို တရားစြဲခဲ႔ပါတယ္။ အဲဒီ စစ္အာဏာရွင္ေဟာင္းေတြရဲ႕ ရာဇတ္၀တ္မွႈေတြနဲ႔ သူတို႔အေပၚ အျပစ္ေပးမွႈေတြကို ၾကည့္ၿပီး၊ လာတင္အေမရိကရဲ႕ ေနာက္ေပါက္ စစ္အရာရွိေတြဟာ သင္ခန္းစာ ယူလာႏိုင္ၾကပါလိမ္႔မယ္။

အျပစ္ေပး အေရးယူမွႈေတြဟာ အတိတ္ကထက္၊ ယေန႔အခါ ျဖစ္ႏုိင္ေခ် ပိုမ်ားေနတယ္ဆိုတာ သေဘာေပါက္ လာၾကပါလိမ္႔မယ္။ ဒီအခ်က္က ကေန႔အခါ လာတင္အေမရိကႏိုင္ငံေတြမွာ စစ္အာဏာသိမ္းပြဲေတြ ဘာေၾကာင္႔ ရွားပါးသြားရသလဲ ဆိုတာကို ရွင္းျပေနပါတယ္။

အလားတူပါပဲ။ ကိုင္ရို တရားရံုး ၀က္ၿခံထဲက ဟို႔စနီ မူဘာရခ္ ရဲ႕ ျမင္ကြင္းဟာ အဲဒီေဒသက အစိုးရအရာရွိေတြ ေနာက္ေနာင္ သူတု႔ိလူထုအေပၚ ဖိႏွိပ္မွႈေတြ မလုပ္ႏိုင္ေအာင္ ဟန္႔တားမွႈကို ျဖစ္ေစပါတယ္။

သို႔ေသာ္ မူဘာရခ္ ရဲ႕ ျဖစ္ရပ္က၊ လက္ရွိ အၾကမ္းဖက္ႏွိပ္စက္မွႈေတြ အမ်ားႀကီးက်ဴးလြန္ေနတဲ႔ ဆူဒန္က မစၥတာဘာရွား နဲ႔ ဆီးရီးယားက သမၼတ ဘာရွာ အယ္လ္ အာဆဒ္ တို႔ကို ေနာင္တရမွႈနဲ႔ ဟန္႔တားႏိုင္မွႈ ျဖစ္ခ်င္မွ ျဖစ္ပါလိမ္႔မယ္။

အာဏာရွင္ေတြရဲ႕ သမုိင္းကိုျပန္ၾကည့္ရင္၊ အာဏာအတြက္ ဘာျဖစ္ျဖစ္ ရူးရူးမိုက္မိုက္ ဆုပ္ကိုင္ထားခ်င္သူေတြ ရွိတတ္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ႔ အဲဒီလို အာဏာကို အေသဆုပ္ကိုင္ထားမွႈေတြဟာ သူတို႔ကုိ ရံုးတင္ဖို႔ ၿခိမ္းေျခာက္တာေၾကာင္႔ ျဖစ္လာတယ္လို႔ေတာ႔ ေျပာလို႔မရပါဘူး။

ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ လူထုအေပၚ ျပစ္မွႈက်ဴးလြန္ခဲ႔တဲ႔ အစိုးရအားလံုးကို ရံုးတင္ တရားစြဲရမွာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါမွ ကိုယ္႔ႏိုင္ငံမွာ တရားမွ်တမွႈေပၚထြန္းလိုတဲ႔ ဆႏၵေတြ အၿမဲရွိေနမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းဆဲ ကာလမွာ တရားစြဲဆိုႏိုင္ဖို႔ ႏိုင္ငံေရးအေျခအေနေတြ မရွိေသးရင္ေတာင္မွ၊ ေနာက္ပိုင္းမွာ ရံုးတင္တရားစြဲဆိုမွႈေတြ လုပ္ၾကရမွာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။

ကေမၻာဒီးယားက လြန္ခဲ႔တဲ႔ ႏွစ္ ၃၀ ေက်ာ္က ေၾကာက္မက္ဖြယ္ လူသတ္ကြင္းအတြက္၊ မႏွစ္က ပထမဆံုးအႀကိမ္ စစ္ရာဇ၀တ္ေကာင္ေတြကို ျပစ္ဒဏ္စီရင္ခဲ႔ပါတယ္။ ဥရုေဂြး ျပည္တြင္းတရားရံုးကလည္း လူအခြင္႔အေရး ဆိုးဆိုးရြားရြား က်ဴးလြန္ခဲ႔တဲ႔ အာဏာရွင္ သမၼတေဟာင္း ဟြန္ မာရီယာ ေဘာ္ဒါဘာရီ ကို တရားစြဲဆိုဖို႔ ႏွစ္ ၂၀ ၾကာ အခ်ိန္ယူခဲ႔ရပါတယ္။ အတိုက္အခံႏိုင္ငံေရးမားေတြကို သတ္ျဖတ္ဖို႔ အမိန္႔ေပးမွႈနဲ႔ ေနာက္ဆံုး ေဘာ္ဒါဘာရီ ဟာ ႏွစ္ ၃၀ ေထာင္က်သြားပါတယ္။

အတိတ္ကို ျပန္ရင္ဆိုဖို႔ဆိုတာ ဘယ္တိုင္းျပည္အတြက္မွ မလြယ္ကူပါဘူး။ အတိတ္က က်ဴးလြန္ခဲ႔တဲ႔ အမွားေတြကို မ်က္ႏွာခ်င္းဆိုင္ တာ၀န္ယူဖုိ႔ ေတာင္းဆိုလာတဲ႔အခါ၊ ေခါင္းေဆာင္ အားလံုးနီးပါးက အတိတ္စာမ်က္ႏွာေတြ လွန္ပစ္ၿပီး၊ အနာဂတ္ကိုပဲ မ်က္ႏွာမူခ်င္ၾကပါတယ္။

သို႔ေပမဲ႔ ကေန႔အခ်ိန္မွာ တရားမွ်တမွႈေပၚထြန္းဖို႔ ေတာင္းဆိုမွႈေတြ ပိုအားေကာင္းလာေနပါတယ္။ ယခင္ အာဏာရွင္ေဟာင္းေတြကို သူတို႔ျပစ္မွႈေတြအတြက္ တာ၀န္ယူဖုိ႔ တရားစြဲဆိုႏိုင္တဲ႔ တိုင္းျပည္ေတြဟာ ေရရွည္မွာ ဒီမိုကေရစီ ႀကံခိုင္သန္စြမ္းမွႈ ပိုရွိလာၾကပါတယ္။

(Kathryn Sikkink မွာ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၊ မင္နီဆိုးတာ တကၠသိုလ္မွ ႏိုင္ငံေရးသိပၸံ ပါေမာကၡျဖစ္ၿပီး၊ "The Justice Cascade: How Human Rights Prosecutions Are Changing World Politics" နာမည္ေက်ာ္ စာအုပ္ေရးသူ ျဖစ္ပါတယ္။)