ကရင္ႏွင္႔ကရင္႔ရုိးရာ၀တ္စားဆင္ယင္မႈမ်ား

ကရင္လူမ်ဳိးမ်ားသည္ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ လူဦးေရအားျဖင္႔ (၄) သန္းေက်ာ္ရွိေနၾကၿပီး ေနရာေဒသႀကီး (၃) ခုတြင္ေနထိုင္ၾကသည္။ ၄င္းတို႔မွာ (၁) ဧရာ၀တီျမစ္၀ွမ္း၊ စစ္ေတာင္းျမစ္၀ွမ္း၊ သံလြင္ျမစ္၀ွမ္းႏွင္႔ တနသၤသာရီကမ္းရုိးတန္းေဒသ (၂) ဧရာ၀တီျမစ္၀ွမ္းႏွင္႔ စစ္ေတာင္းျမစ္ၾကားရွိ ပဲခူးရုိးမေတာင္တန္းမ်ားႏွင္႔ ခ်ဳိင္႔၀ွမ္းေဒသမ်ား (၃) ရွမ္းကုန္းျပင္ျမင္႔ေတာင္ပိုင္းမွ ကယားျပည္နယ္၊ ကရင္ျပည္နယ္၏ခ်ဳိင္႔၀ွမ္းႏွင္႔ လြင္ျပင္မ်ားအပါအ၀င္ က်ယ္ျပန္႔ေသာ ရွမ္းကုန္းျပင္ျမင္႔ေဒသမ်ားပင္ျဖစ္သည္။

ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ေနထိုင္ၾကေသာ ကရင္မ်ားသည္ ဘာသာစကားအားျဖင္႔ (၁၆) မ်ဳိးခန္႔ကြဲျပားျခားနားၾကၿပီး ယင္းတို႔ကိုအဓိကအားျဖင္႔ အုပ္စုႀကီးႏွစ္ခုျဖစ္ေသာ စေကာ-ဘြဲအုပ္စု (Sgaw-Bghai) ႏွင္႔ပိုးအုပ္စု (Pow) တို႔ပင္ျဖစ္သည္။ စေကာသည္ စေကာ-ဘြဲအုပ္စုတြင္ အက်ယ္ျပန္႔ဆံုး အသံုးျပဳေသာစကား ျဖစ္သကဲ႔သို႔ ပိုးစကားသည္လည္း ပိုးအုပ္စုတြင္ အက်ယ္ျပန္႔ဆံုး ေျပာေသာစကားျဖစ္သည္။ တစ္ခါတစ္ရံ ကရင္မ်ားကိုေနရာေဒသလိုက္၍ ေျမာက္ပိုင္းကရင္၊ ေတာင္ပိုင္းကရင္ ဟူ၍ခြဲထားျပန္သည္။ ေျမာက္ပိုင္းကရင္မ်ားတြင္ ကယားမ်ားပါ၀င္ၿပီး ေတာင္ပိုင္းကရင္မ်ားတြင္ စေကာႏွင္႔ပိုးတို႔ပါ၀င္သည္။ ထိုသို႔ ကြဲျပားေနျခင္းသည္ ကြဲျပားျခားနားေသာ ျပင္ပရုိးရာယဥ္ေက်းမႈမ်ား၏ လႊမ္းမိုးမႈေၾကာင္႔ျဖစ္သည္ကို ေဖာ္ျပေနပါသည္။ ေျမာက္ပိုင္းကရင္မ်ားသည္ ထိုင္းစကားကိုေျပာေသာ ရွမ္းတို႔ႏွင္႔နီးစပ္မႈ၊ လႊမ္းမိုးမႈကိူခံရသကဲ႔သို႔ ေတာင္ပိုင္းကရင္မ်ားတြင္ မြန္၊ ဗမာတို႔၏ လႊမ္းမိုးမႈရွိေနသည္။ ေျမျပန္႔တြင္ေနေသာကရင္မ်ားႏွင္႔ ေတာင္ကုန္းေတာင္တန္းတြင္ေနထိုင္ၾကေသာ ကရင္မ်ားဟူ၍ ကြဲျပားၾကျပန္သည္။ အထူးသျဖင္႔ ပိုးကရင္မ်ားသည္ ေျမျပန္႔တြင္ေနထိုင္ၾကသူမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ထိုသို႔ ပိုးကရင္မ်ား ေျမျပန္႔သို႔ေရာက္ရွိသြားရသည္မွာ စေကာကရင္မ်ား၏ တြန္းပို႔မႈေၾကာင္႔ျဖစ္ရသည္ဟု ပိုးကရင္ဒ႑ရီတြင္ဆိုထားသည္။ တစ္ဖန္ေျမျပန္႔တြင္ ေနထိုင္ၾကေသာပိုးကရင္မ်ားသည္ လယ္ယာစိုက္ပ်ဳိးၾကသည္။ ေတာင္ေပၚတြင္ေနထိုင္ၾကေသာကရင္မ်ားမွာ အမ်ားအားျဖင္႔ ေတာင္ယာလုပ္ငန္းမ်ားကို လုပ္ကိုင္ၾကသည္။ ရက္ကန္းလုပ္ငန္းလုပ္ေဆာင္ရာတြင္ ေတာင္ေပၚသားမ်ားသည္ သားေရတပ္ရက္ကန္းစင္မ်ားျဖင္႔ ျပဳလုပ္ၾကေသာ္လည္း ေျမျပန္႔သားမ်ားသည္ ဗမာမ်ားကဲ႔သို႔ သစ္သားေဘာင္တပ္ရက္ကန္းစင္မ်ားျဖင္႔ ျပဳလုပ္ၾကသည္။ ေတာင္ေပၚသားမ်ားသည္ ၀ါဂြမ္းမ်ားက္ုစိုက္ပ်ဳိးၾကေသာ အေလ႔အထရွိၿပီး ယင္း၀ါဂြမ္းထည္မ်ားကို ေျမျပန္႔တြင္ေနထိုင္ၾကေသာ ဗမာ၊ မြန္တို႔ထံရာင္းခ်ၾကသည္။

ဘာသာတရားႏွင္႔ ယံုၾကည္ကိုးကြယ္မႈအေပၚအေျခခံလ်က္ ကရင္မ်ားသည္ ကြဲျပားၾကျပန္သည္။ ကရင္တို႔၏မိရုိးဖလာယံုၾကည္မႈမွာ နတ္ သို႔မဟုတ္ နာမ္၀ိညာဥ္မ်ားပင္ျဖစ္သည္။ မိရုိးဖလာယံုၾကည္မႈကို ဦးေဆာင္ၾကသူမ်ားသည္ ေက်းရြာလူႀကီးသူမမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ဦးေဆာင္သူရြာသူႀကီးမ်ားသည္ မိရုိးဖလာပြဲက်င္းပရာအခမ္းအနားမ်ားကို စီစဥ္ဦးေဆာင္ၾကၿပီး ေက်းရြာရွိအမ်ဳိးသမီးႀကီးမ်ားမွာ ကြယ္လြန္သူဘိုးဘြားမ်ားအား ကန္ေတာ႔ျခငိး၊ ေရာဂါေ၀ဒနာစြဲကပ္သူမ်ားအား ကုသေပးျခင္း စသည္႔အလုပ္မ်ားကို လုပ္ေဆာင္ရန္တာ၀န္ယူၾကသည္။ မြန္၊ ဗမာ၊ ရွမ္းတို႔၏လႊမ္းမိုးမႈေၾကာင္႔ ကရင္အေတာ္မ်ားမ်ားသည္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ားျဖစ္လာၾကသည္။ ဗုဒၶဘာသာႏွင္႔ မိရုိးဖလာယံုၾကည္မႈတို႔၏ ေရာေႏွာယွက္ႏြယ္မႈပင္ျဖစ္သည္။ ၁၉ရာစုတြင္ ခရစ္ယာန္သာသနာျပဳမ်ားေရာက္ရွိလာသာအခါ သူတို႔၏ယံုၾကည္မႈအစဥ္အလာသည္ ပို၍ရႈပ္ေထြးသြားသည္။ ထိုခရစ္ယာန္သာသနာျပဳမ်ားသည္ ၁၈၂၅ ခုႏွစ္ေလာက္တြင္ တနသၤာရီေဒသရွိ ကရင္မ်ားၾကားတြင္ သာသနာျပဴလုပ္ငန္းစတင္ခဲ႔ၾကသည္။ ခရစ္ယာန္သာသနာ၏လႊမ္းမိုးမႈေၾကာင္႔ လူမူေရး။ ဘာသာေရးလႈပ္ရွားမႈမ်ားလည္း မ်ားစြာေပၚထြက္လာခဲ႔ၾကသည္။ ခရစ္ယာန္သာသနာျပဳမ်ားသည္ သာသနာ႔စာသင္ေက်ာင္းမ်ားကို ဖြင္႔လွစ္ခဲ႔ၾကသည္။ ကရင္စာမ်ားကိုလည္းတီထြင္ေရးသားျဖန္႔ေ၀လာၾကသည္။ ကရင္မ်ားကိုလည္း သာသနာအမႈေတာ္ေဆာင္မ်ား၊ေက်ာင္းဆရာမ်ား၊ ဆရာ၀န္မ်ား၊ အစိုးရ၀န္ထမ္းမ်ား ျဖစ္လာရန္ ေလ႔က်င္႔ပ်ဳိးေထာင္ေပးခဲ႔ၾကသည္။ ၁၉၃၁ ခုႏွစ္ သန္းေခါင္စာရင္းစစ္တန္းအရ ကရင္မ်ဳိးႏြယ္စုမ်ားတြင္ ဘာသာေရးယံုၾကည္မႈကြဲျပားျခားနားမူကို ေအာက္ပါအတိုင္း ေဖာ္ျပထားသည္ကိုေတြ႔ရသည္။ စေကာမွာ ၆၇% ဗုဒၶဘာသာ၊ ၂၅% ခရစ္ယာန္(ႏွစ္ျခင္း)၊ ၈% မိရုိးဖလာ၊ ပိုးမွာ ၉၃% ဗုဒၶဘာသာ၊ ပအို႔မွာ ၁၀၀% ဗုဒၶဘာသာ၊ ကယားမွာ အမ်ားပိုင္းမိရုိးဖလာ၊ အျခားေသာေတာင္ေပၚကရင္အနည္းစုသည္ ႏွစ္ျခင္း၊ ကက္သလစ္၊ အဂၤလီကန္မ်ားျဖစ္လာၾကသည္။

ေတာင္ပိုင္းကရင္မ်ားသည္ ရုိးရာအစဥ္အအလာအရ ေက်းရြာအုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ကို က်င္႔သံုးခဲ႔ၾကသည္။ ေက်းရြာသူႀကီးသည္ ၾသဇာအာဏာရွိသူျဖစ္ၿပီး ရြာသူရြာသားမ်ားအား တရားမွ်တစြာ အုပ္ခ်ဳပ္သူျဖစ္သည္။ ရွမ္းတို႔လႊမ္းမိုးေသာ ေျမာက္ပိုင္းကရင္မ်ားတြင္ ထက္ေအာက္ဆင္႔ကဲအုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ကို က်င္႔သံုးၾကေသာ္လည္း ေဒသတစ္ခုႏွင္႔တစ္ခု မိမိတို႔ကြန္ဖယ္ဒေရးရွင္း( confederation)အသြင္ကို ကရင္နီတို႔ေဒသျဖစ္ေသာ ကနၲာရ၀တီ၊ ေဘာလခဲ၊ ၾကက္ဖိုးႀကီး၊ နမ္႔မယ္ခံုတို႔တြင္ေတြ႔ရသည္။

အေမရိကန္ႏွစ္ျခင္းသာသနာျပဳဆရာ Rev. Harry Ignatius Marshall သည္ ၁၉၂၂ ခုႏွစ္တြင္ The Karen စာအုပ္ကို ေရးသားထုတ္ေ၀ခဲ႔သည္။ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ေနထိုင္ၾကေသာ ကရင္မ်ားတို႔၏ ၀တ္စားဆင္ယင္မႈမ်ားအေၾကာင္းကို သူ၏စာအုပ္ထဲတြင္ အေသးစိပ္ေဖာ္ျပထားသည္။ ကရင္တို႔၏ ၀တ္စားဆင္ယင္မႈႏွင္႔ပတ္သက္ေသာ ေရးသားေဖာ္ျပခ်က္မ်ားသည္ အျခားစာအုပ္မ်ားႏွင္႔ ႏႈိင္းယွဥ္လွ်င္ပိုမိုအေသးစိတ္္က်ကာ ပိုမိုျပည္႔စံုသည္ဆိုေသာ္လည္း အားလံုး ၿပီးျပည္႔စံုသည္ဟုမဆိုလိုပါ။ ကရင္တို႔၏၀တ္စားဆင္ယင္မႈႏွင္႔ပတ္သက္၍ေရးသားထားေသာ အခန္း၏နိဒါန္းမွာပင္ သူကဆိုထားသည္မွာ "ကရင္မ်ဳိးႏြယ္စုအားလံုး၏ ၀တ္စားဆင္ယင္မႈကို အေသးစိတ္ေဖာ္ျပရပါလွ်င္ စေကာ႔တလန္ျပည္လုပ္ သကၠလပ္အ၀တ္စအမွ်င္မ်ားကို ထုတ္ယူေဖာ္ျပသကဲ႔သို႔ စာအုပ္တစ္အုပ္လံုးမွာ ထိုအေၾကာင္းအရာမ်ားႏွင္႔သာ ျပည္႔သြားေပလိမ္႔မည္ ဟုဆိုခဲ႔သည္" မည္သို႔ပင္ျဖစ္ေစ Marshall ေဖာ္ျပခဲ႔ေသာ ကရင္တို႔၏၀တ္စားဆင္ယင္မႈမ်ားမွာ အျပည္႔စံုဆံုးေသာအခ်က္အလက္မ်ားဟု မွတ္တမ္းတင္ရေပမည္။

ကရင္ရုိးရာ၀တ္စံုမ်ားသည္ အမ်ားအားျဖင္႔ ဆင္တူၾကပါသည္။ ကရင္အမ်ား၀တ္ၾကသည္႔ ရုိးရာ၀တ္စံုမွာ ကရင္သင္တိုင္းပင္ျဖစ္သည္။ ထိုသင္တိုင္း၏အရွည္ႏွင္႔ အေရာင္အေသြးခ်ယ္သမူမွာမူ ေနရာေဒသအလိုက္ အလြန္ပင္ကြဲျပားၾကပါသည္။ သင္တိုင္းမ်ားကို အမ်ဳိးသားေရာ အမ်ဳိးသမီးမ်ားပါ ၀တ္ဆင္ၾကသည္။ အမ်ဳိးသမီးမ်ားသည္ ထမီကိုလည္း ၀တ္ဆင္ၾကသည္။ ထမီတြင္လည္းအဆင္အမ်ဳိးမ်ဳိး ကြဲျပားၾကသည္။ ေရွးယခင္ကဆိုရင္ သြားလာမႈခက္ခဲေသာ အရပ္ေဒသတြင္ေနထိုင္ၾကေသာ ကရင္အမ်ုိးသားမ်ားသည္ Loincloth ေခၚေဘာင္းဘီတိုမ်ားကိုသာ ၀တ္ၾကသည္။ သို႔ေသာ္ ၂၀ ရာစုအစပိုင္းေရာက္ေသာအခါ အမ်ဳိးမ်ဳိးေသာေဘာင္းဘီရွည္မ်ားကို ၀တ္ဆင္လာၾကသည္ကိုေတြ႔ရသည္။ Spearman (1880, II:228) ကေဘာင္းဘီရွည္၀တ္ျခင္းသည္ေျမာက္ပိုင္းေဒသတြင္ ေနထိုင္ၾကသူမ်ားတြင္ ပိုမိုေတြ႔ရၿပီး သင္တိုင္မ်ားကို ေတာင္ပိုင္းေဒသေန ကရင္မ်ားတြင္ပိုမို၀တ္ဆင္ၾကသည္ကိုေတြ႔ရေၾကာင္း ေဖာ္ျပခဲ႔သည္။ အျခား၀တ္စားဆင္ယင္မႈတစ္ခုမွာ အမ်ားစုသံုးစြဲၾကသည္႔ ကရင္လြယ္အိတ္မ်ားပင္ျဖစ္သည္။ အမ်ားပိုင္းမွာ အဆင္မပါ ေျပာင္ေခ်ာကရင္လြယ္အိတ္မ်ားျဖစ္သည္။ ကရင္အမ်ားစုသည္ ျခံဳေစာင္ကိုလည္းယက္လုပ္ၾကသည္။

Marshall (1922:37) သည္ ကရင္တို႔၏ ၀တ္စားဆင္ယင္မႈ ျဖစ္ေပၚေျပာင္းလဲမႈမ်ားကို ၁၉၂၀ ခုႏွစ္မ်ား အစမွာကတည္းကပင္ မ်ားစြာေလ႔လာခဲ႔သည္။ သူ၏ေလ႔လာခ်က္အရ ျမန္မာႏုိင္ငံေအာက္ပိုင္း ျမစ္၀ကြ်န္းေပၚေဒသႏွင္႔ ေျမျပန္႔တြင္ေနထိုင္ၾကေသာ ကရင္မ်ားသည္ ဗမာမ်ားကဲ႔သို႔၀တ္စားဆင္ယင္ၾကသည္။ ပြဲေတာ္အခ်ိန္မ်ားတြင္သာ ကရင္ရုိးယာ၀တ္စံုမ်ားကို ၀တ္ဆင္ၾကသည္။ ေျမာက္ပိုင္းႏွင္႔ အေရွ႔ပိုင္းေနကရင္မ်ားမွာ ရွမ္းအ၀တ္အစားမ်ားကို ၀တ္ဆင္ၾကတတ္သည္။ အမ်ုိးသမီးမ်ားမွာ အမ်ဳိးသားမ်ားထက္ ရုိးယာ၀တ္စံုမ်ားကို၀တ္ဆင္ၾကသည္။ ေက်းရြာတြင္ အမ်ိဳးသားမ်ားသည္ ဗမာအ၀တ္အစားမ်ားကို ၀တ္ဆင္ၾကေသာအခါသာလွ်င္ ကရင္အမ်ုိးသမီးႀကီးမ်ားသည္ မိမိတို႔၏အနက္ေရာင္သင္တိုင္းကို ဗမာအက်လံုခ်ည္ဖံုးကာ ၀တ္ဆင္ၾကသည္ဟု Marshall (1922:38) ကဆိုထားသည္။

လြန္ခဲ႔ေသာႏွစ္ကာလအတြင္း ကရင္ရုိးယာ၀တ္စံုအေၾကာင္းကို ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ေလ႔လာရန္မလြယ္ကူသျဖင္႔ ထိုင္း-ျမန္မာနယ္စပ္ရွိ စေကာႏွင္႔ပိုးကရင္မ်ားထံမွ အခ်က္အလက္အခ်ဳိ႔ကို ေကာက္ယူႏုိင္ခဲ႔ပါသည္။ ပအို႔၊ ကယားႏွင္႔ ဘြဲမ်ားလည္း နယ္စပ္ေဒသတြင္ရွိၾကပါသည္။ သို႔ေသာ္ထိုင္းႏုိင္ငံရွိ ကရင္အေၾကာင္းေရးသားရာတြင္ ထိုသူတို႔အေၾကာင္းကို ထည္႔သြင္းေဖာ္ျပထားျခင္းမရွိေခ်။ ထိုင္းႏုိင္ငံေျမာက္ပိုင္းႏွင္႔ ျမန္မာႏုိင္ငံရွိေတာင္ေပၚေဒသတြင္ သာသနာျပဳမ်ားအျဖစ္ ႏွစ္မ်ားစြာေနထိုင္ခဲ႔ၾကေသာ Paul ႏွင္႔ Elaine တို႔ေရးသားေသာ Peoples of the Golden Triangle (1984:68-99) ပါအခန္းတစ္ခန္းႏွင္႔ E.M.Hinton (1974) ေရးသားခဲ႔ေသာ The Journal of the Siam ပါေဆာင္းပါးတစ္ပုဒ္ အေျခခံထားလ်က္ေဖာ္ျပလိုပါသည္။ စေကာႏွင္႔ ပိုးကရင္၀တ္စံုအေၾကာင္းကို ေရးသားထားေသာ Lewis တို႔စာတြင္ ''ကရင္" ဆိုေသာစကားသည္ "ရက္ကန္းယက္"သူမ်ားႏွင္႔ ထပ္တူေတြ႔ျမင္ႏုိင္သည္ဟုဆိုထားသည္။ လို႔ေၾကာင္႔ ကရင္တို႔ယက္ကန္းမွထြက္ေပၚလာေသာ ထုတ္ကုန္ပစၥည္း မ်ားသည္နာမည္ႀကီးလွပါသည္။ Hinton ၏သုေတသနလုပ္ငန္းမွာ ၁၉၆၈-၆၉ ခုႏွစ္အတြင္း ျမန္မာနယ္စပ္တစ္ေနရာရွိ ပိုးကရင္ရြာတစ္ရြာတြင္ ေတြ႔ျမင္ေလ႔လာခဲ႔သမွ်ကို တင္ျပထားျခင္းျဖစ္သည္။ ရွာေဖြေတြ႔ရွိခ်က္ႏွစ္ရပ္စလံုးမွာ မ်ားစြာပံုေဖာ္မႈမ်ားကို ျပဳလုပ္ႏုိင္သည္။

စေကာ-ဘြဲကရင္(The Sgaw-Bghai Karen)
စေကာ-ဘြဲအုပ္စုကို တစ္ဖန္ ဘာသာစကားအရ စေကာ၊ ဘြဲ၊ ကယား၊ ပရဲ႕ စသည္ျဖင္႔ ခြဲႏုိင္ေသးသည္။ စေကာစကားသည္ စေကာႏွင္႔ ပကူးစကားႏွစ္မ်ဳိးစလံုး ပါ၀င္သည္။ ဘြဲစကားတြင္ ဘြဲ၊ ေဂဘား၊ ေဂခို၊ ပထါ၊ ပေဒါင္၊ ပါ၀င္သည္။ ပရဲ႔စကားတြင္ ပရဲ႔မ်ားသာပါ၀င္သည္။

စေကာ (Sgaw)
ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ စေကာကရင္ (၂) သန္း၀န္းက်င္ေနထိုင္ၾကၿပီး ထိုင္းႏုိင္ငံတြင္ သံုးသိန္းခန္႔ရွိသည္။ အမ်ားစုမွာ ဧရာ၀တီျမစ္၀ွမ္းႏွင္႔ စစ္ေတာင္းျမစ္ၾကားရွိ ပဲခူးရုိးမတြင္လည္း ေနထိုင္ၾကသည္။ Spearman (1888,II:628) ကသူတို႔ကို ''ျငိမ္းခ်မ္းျခင္းကိုအျမတ္ႏုိးဆံုးေသာကရင္မ်ဳိးႏြယ္စု'' ဟူ၍ပင္တင္စားေခၚေ၀ၚခဲ႔သည္။ ပိုးကရင္တို႔ႏွင္႔ ရန္ဘက္ျဖစ္ခဲ႔ဖူးသည္ဟု ေဖာ္ျပခဲ႔သည္။ သူကဆက္လက္၍ "ျမိတ္ေဒသရွိပိုးကရင္မ်ားကို တစ္စိတ္တစ္ေဒသအားျဖင္႔ ေခ်မႈန္းခဲ႔သည္ကိုလည္ေကာင္း၊ အဂၤလိပ္တို႔ တနသၤာရီကိုသိမ္းပိုက္စဥ္က ပိုးကရင္တို႕ကို၀င္ေရာက္တိုက္ခိုက္ရာတြင္ ပါ၀င္ခဲ႔မႈမ်ားရွိေၾကာင္း" ကို ေဖာ္ျပခဲ႔သည္။

Spearman (1888,II:628) က ကရင္ရုိးရာစတ္စံုအေေၾကာင္းေဖာ္ျပရာတြင္ "ကရင္ရုိးရာ၀တ္စံုသည္ အျဖဴေရာင္သင္တိုင္းတြင္ အနီေရာင္အစင္းေလးမ်ားျဖင္႔ ယက္က္ထားသည္"ဟုေဖာ္ျပသည္။ Marshall က ကရင္၀တ္စံုအေၾကာင္းပိုမိုစံုလင္စြာ ေဖာ္ျပထားသည္။ ေတာင္ေပၚေနသူမ်ားသည္ ပခံုးမွေျခသလံုးသားအထိက်ေသာသင္တိုင္းကို ၀တ္ဆင္ၾကသည္။ ပဲခိုးရုိးမတြင္ စေကာမ်ားသည္အေပၚပိုင္းတြင္ အျဖဴေရာင္ရွိၿပီီး အနီေရာင္စင္းေၾကာင္းပါလ်က္ ေအာက္ေျခ၌လည္းအနီေရာင္ျဖင္႔ရက္ထားေသာသင္တိုင္းကို ၀တ္ၾကသည္။ အေရာင္ႏွစ္ခုၾကားတြင္ ဇာထိုးပန္းထိုးမ်ားရွိေသးသည္။ ေမာ္လၿမိဳင္၊ ဖာပြန္ေဒသမ်ားႏွင္႔ အေရွ႔ဘက္ပိုင္းေဒသမ်ားတြင္ သင္တိုင္းကို အျဖဴေရာင္ အနီေရာင္အစင္းႏွစ္ေၾကာင္းကို ထက္ေအာက္ယွက္ႏြယ္ထားလ်က္ ယက္လုပ္ၾကသည္။

အမ်ဳိးသမီးငယ္မ်ားသည္ ေျခက်င္း၀တ္အထိက်ေသာ ကရင္သင္တိုင္းမ်ားကို ၀တ္ထားၾကသည္ဟုလည္း ေဖာ္ျပထားသည္။ အပ်ဳိေဖာ္၀င္လာေသာ အမ်ဳိးသမီးတိုင္းသည္ သင္တိုင္းႏွင္႔စကပ္မ်ားကို၀တ္ၾကသည္။ ဆက္လက္၍ Marshall (1922:28) က အခ်ဳိ႔ရြာမ်ားတြင္ ကရင္အမ်ဳိးသမီးမ်ားသည္ အျဖဴေရာင္သင္တိုင္းမ်ားကို၀တ္ဆင္ၾကသည္။ အခ်ဳိ႔ရြာမ်ားတြင္ တစ္ဖန္ ကရင္အမ်ဳိးသမီးမ်ားသည္ အနက္ေရာင္သင္တိုင္းမ်ားကို ၀တ္ၾကျပန္သည္။ ထိုသင္တိုင္းတြင္ လည္ပင္းႏွင္႔ လက္၀ေလာက္တြင္ အေရာင္မ်ားကြန္႔ထားသည္။ အခ်ဳိ႔ေဒသမ်ားတြင္ အိမ္ေထာင္မက်မီအထိ အပ်ဳိမ်ားသည္ေျခက်ဥ္း၀တ္အထိက်ေသာ အျဖဴေရာင္သင္တိုင္းမ်ားကို ၀တ္ဆင္ၾကသည္။ သို႔ေသာ္ထမီစကပ္ကိုအမ်ားပိုင္း ၀တ္ဆင္ၾကသည္။ အရြယ္ေရာက္သည္႔အခ်ိန္အထိ သင္တိုင္းတိုမ်ားကိုလည္း ၀တ္ဆင္ၾကသည္။

စေကာကရင္အမ်ဳိးသမီးမ်ား၏ ၀တ္စားဆင္ယင္မႈပံုစံ၊ ဒီဇိုင္းႏွင္႔ ပတ္သက္၍လည္း Marshall (1922:38) က ထိုအစဥ္အလာသည္ စပါးႀကီးေျမြဒ႑ရီမွဆင္းသက္လာသည္ဟုဆိုသည္။ ဒ႑ရီအရ ေနာ္မူအိုင္ကို စပါးႀကီးေျမြျဖဴတစ္ေကာင္က ခိုးယူသြားခဲ႔ၿပီ တြင္းထဲတြင္၀ွက္ထားသည္။ ေျမြတြင္းထဲတြင္ ေရာက္ေနေသာေနာ္မူအိုင္ကို ေယာက်္ားျဖစ္သူကအသက္ေပး၍ ကယ္ယူခဲ႔သည္။ထိုသို႔ျဖင္႔ အမ်ဳိးသမီးမွာ လြတ္ေျမာက္သြားၿပီး ေျမပၚသို႔ျပန္တက္လာႏုိင္ေတာ႔သည္။

ထိုဒ႑ရီအေပၚအေျချပဳလ်က္ အမ်ဳိးမ်ဳိးအဓိိပၸာယ္ေဖာ္ခဲ႔ၾကသည္႔ အနက္တစ္ခုမွာ "စပါးႀကီးေျမြသည္ မိမိအေရခံြအတိုင္း အမ်ဳိးသမီးအားသင္တိုင္းကို ယက္ရန္ခိုင္းေစသကဲ႔သို႔ အမ်ဳိးသမီးဘက္မွလည္း စပါႀကီးေျမြပါးစပ္မွ လြတ္ေျမာက္ျခင္းအတြက္ ေက်းဇူးတုန္႔ျပန္ေသာအားျဖင္႔ စပါႀကီးအေရခံြအတိုင္း အ၀တ္ယက္လုပ္ျခင္းျဖစ္သည္။ " Gotegorg တြင္ ဖြင္႔လွစ္ျပထားေသာ Ethnographcam Museum ျပတိုက္တစ္ခုတြင္ စေကာကရင္လံုခ်ည္သံုးမ်ဳိးကို ေဖာ္ျပထားသည္ဟု Hansan (1960) က ဆိုခဲ႔ဖူးသည္။ ထိုသံုးမ်ဳိးမွာ (၁) ေတာက္ပေသာ အနီေရာင္ခ်ည္ထည္ လက္လက္ေပၚတြင္ အထည္ေအာက္အစိမ္းေရာင္ အစင္းေၾကာင္းမ်ားပါရွိသည္႔ လံူခ်ည္ (AC#35.39.715)၊ (၂) အထက္ပိုင္းတြင္ အနီေရာင္ခ်ည္ထည္ျဖင္႔ ယက္လုပ္ထားၿပီး ေအာက္ပိုင္းတြင္ အနီေရာင္လက္ေနေသာ ခ်ည္ထည္ျဖင္႔ ယက္လုပ္သည္႔လံုခ်ည္ (AC#35.39.801)၊ (၃) အနက္၊ အျဖဴေရာင္ႏွင္႔ အနီေရာင္ပါရွိေသာ အမ်ဳိးသား၀တ္လံုခ်ည္ (AC#35.39.710) ထိုျပတိုက္ထဲတြင္ ကရင္ေခါင္းေပါင္းကိုလည္း ေတြ႔ရသည္။ ကရင္ေခါင္းေပါင္းသည္ အျဖဴေရာင္ခ်ည္ထည္ေပၚတြင္ အ၀ါ၊ အစိမ္းေရာင္ ကန္႔လန္႔ျဖတ္ပါ၀င္ၿပီး အနီေရာင္မွာ အထက္ေအာက္အစင္းျဖစ္သည္။

ပကူး (Paku)
ေတာင္ငူအေရွ႔ေတာင္တန္းရွိ ကယားျပည္နယ္တြင္ ပကူးကရင္ (၅၀၀၀) ခန္႔ ေနထိုင္ၾကသည္။ Spearman (1888,II:471) က ေဖာ္ျပသည္မွာ ပကူးကရင္မ်ားသည္ ကရင္နီမ်ား၏ ရုတ္တရက္၀င္ေရာက္တိုက္ခိုက္ျခင္းကို အႀကီးအက်ယ္ခံခဲ႔ရသည္။ ပကူးကရင္ရြာမ်ားလည္း ပ်က္စီးခဲ႔ရသည္။ Spearman က ဤေၾကာင္းအရာမ်ားကို ေရးသားေသာအခ်ိန္တြင္ ပကူးကရင္ (၂၀၀၀) ခန္႔သည္ ခရစ္ယာန္ဘာသာသို႔ ကူးေျပာင္းလ်က္ရွိေနၿပီ္ဟု သိရသည္။ ပကူးကရင္မ်ား၏ အ၀တ္အစားႏွင္႔ပတ္သက္၍ Spearman (1888,II:167) က ေဖာ္ျပရာတြင္ "အျဖဴေရာင္သင္တိုင္းတြင္ အစင္းမရွိ ၊ဇာထိုးပန္းထိုးပါေသာ က်ဥ္းေျမာင္းေသာေအာက္ေျခတြင္ အနားသပ္ကို ယက္ထားသည္ တစ္ရြာႏွင္႔္႔တစ္ရြာ ပံုစံမတူၾကေခ်။" Marshall(1922:35) ကလည္း အလားတူဆိုထားသည္မွာ "ပကူးအမ်ုိးသားမ်ားသည္ အျဖဴေရာင္သင္တိုင္းကို၀တ္ၾကသည္။ ထိုသင္တိုင္း၏ေအာက္ေျခတြင္ က်ဥ္းေျမာင္းေသာ အနီေရာင္အနားသပ္မ်ားရွိသည္။ ေက်းရြာတစ္ရြာႏွင္႔တစ္ရြာ သီးျခားအမွတ္အသားမ်ား ရွိသည္။"

ဘြဲ (Bwe)
ဘြဲကို ဘဂဲ (Bghai) ကရင္မ်ားဟုလည္းေခၚၾကသည္။ ဘြဲ (၁၆၀၀၀) ခန္႔သည္ ေတာင္ငူ၀န္းက်င္ရွိ ေတာင္တန္းမ်ားႏွင္႔ ကယားျပည္နယ္ အေနာက္ေတာင္ဘက္ ေက်းေဘာ္ႀကီးေဒသမ်ားတြင္ ေနထိုင္ၾကသည္။ ထိုင္းႏိုင္ငံတြင္လည္း အနည္းစုေနထိုင္ၾကသည္။

၁၈၆၀ ခုႏွစ္မ်ားအတြင္း ေတာင္ငူခရုိင္တြင္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမွဴးအျဖစ္ အမႈထမ္းေဆာင္ခဲ႔ေသာ A.R.McMahon ဆိုသူသည္ဘြဲတို႔၏ ၀တ္စံုႏွင္႔ပတ္သက္၍ ပထမဦးဆံုးေဖာ္ျပခဲ႔သည္။ A.RMcMahon (1876:300-301) အဆိုအရ "ဘြဲတို႔သည္ စစ္ေတာင္းျမစ္ကမ္းတြင္ ေနထိုင္ၾကသည္။ ေကခိုမ်ားကဲ႔သို႔ ၀တ္စံုမ်ားကို၀တ္ၾကသည္ သူတို႔အ၀တ္ေအာက္ေျခပိုင္းတြင္ အနီေရာင္အစင္းမ်ားယက္ထားသည္။ သူတို႔ႏွင္႔ေတာင္ဘက္ပိုင္းတြင္ ေနၾကသူမ်ားသည္ လက္မပါေသာ သင္တိုင္းမ်ားကို၀တ္ၾကသည္။" သူကဆက္လက္၍ ဆိုထားသည္မွာ "သာသနာျပဳမ်ားသည္ သူတို႔၏အ၀တ္ေပၚမူတည္၍ ေဘာင္းဘီရွည္၀တ္ ဘြဲ "(Pant Bhai) ႏွင္႔ သင္တိုင္း၀တ္ (Tunic Bghai) ဟူ၍ ခြဲျခားသိျမင္ၾကသည္။" တစ္ဖန္ Spearman (1888,I:167) က ခရစ္ယာန္သာသနာျပဳ ေဒါက္တာ Manson Mopgha ၏ေဖာ္ျပခ်က္ကိုအေျချပဳကာ မို႔ပါ Mopha တို႔၏ ၀တ္စားဆင္ယင္မႈႏွင္႔ပတ္သက္၍ ေဖာ္ျပျပန္သည္မွာ "မို႔ပါတို႔သည္ ခရစ္ယာန္ညာသာသို႔ အဦးဆံုး၀င္လာေသာအဖြဲ႔ျဖစ္ပ့သည္။ သူတို႔သည္ သင္တိုင္း၀တ္ ဘြဲ (Tunic Bghai) အဖြဲ႔ျဖစ္သည္။ အျဖဴေရာင္သင္တိုင္းတြင္ အနီေရာင္အစင္းေၾကာင္းrမ်ားပါ၀င္သည္။"

Marshall (1922:35) ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ သာသနာျပဳခဲ႔စဥ္က ဘြဲတို႔သည္သင္တိုင္းမ်ားကို၀တ္ဆင္ၾကေၾကာင္း သူတို႔၏သင္တိုင္းမ်ားသည္ စေကာႏွင္႔ ပိုးတို႔၀တ္ေသာသင္တိုင္းမ်ားထက္ ပိုမိုတိုၿပီး တင္းၾကပ္စြာ၀တ္ဆင္ၾကေၾကာင္း ေဖာ္ျပခဲ႔သည္။ "ယခင္က ဘြဲတို႔သည္ ေဘာင္းဘီတိုမ်ားကို၀တ္ၾကေသာ္လည္း ယခုအခါ ေဘာင္းဘီရွည္မ်ားကို ၀တ္လာၾကသည္။" အုပ္စုတစ္စုႏွင္႔တစ္စု မတူညီျခားနားေၾကာင္းကိုလည္း သူကဆက္လက္ေဖာ္ျပထားသည္။ "ဘြဲတို႔သည္ အထက္ေအာက္ အစင္းလိုက္ပါေသာသင္တိုင္းမ်ားကို ၀တ္ၾကသည္။ သူတို႔ထဲ တစ္ခ်ဳိ႔ျဖစ္ေသာ မို႔ပါတို႔သည္ အနီေရာင္ အစင္းပါအ၀တ္မ်ားကို၀တ္ၾကသည္။ ေဘာင္းဘီရွည္၀တ္ဘြဲ (Pant Bghai) တို႔မွာ သူတို႔သင္တိုင္းမ်ား၏ ေအာက္ေျခတြင္ အေရာင္ေတာက္ေသာ အစင္းမ်ားကိုေဖာထားၾကသည္။

Marshall (1922:38-39) က မို႔ပါတို႔၏ ၀တ္စံုမ်ားတြင္ အမည္းေရာင္ ေအာက္ခံေပၚတြင္ အ၀ါေရာင္၊ အစိမ္းေရာင္တို႔ကို ေရာယွက္ထားသည္ကို မိမိစာေရးသည္႔အခ်ိန္အထိ ေတြ႔ရေသးသည္။ သို႔ေသာ္ ေနာက္ပိုင္းတြင္ အမ်ဳိးသမီးငယ္မ်ားမွာ ထိုသို႔ယက္လုပ္၀တ္ဆင္ျခင္း မျပဳၾကေတာ႔ေပ။ ထိုသို႔အျခား ဘြဲအမ်ဳိးသမီးမ်ားသည္ အမဲေရာင္ထမီ သို႔မဟုတ္ စကပ္မ်ားကိုသာ ၀တ္ဆင္လာၾကသည္။ ထိုစကပ္မ်ားတြင္ အနီေရာင္ကန္႔လန္႔စင္းေၾကာင္းမ်ားကိုႏွင္႔ အနီေရာင္အစင္းေၾကာင္းကို အလယ္တြင္ယက္ထားသည္။

Spearman (1888,II:114) သည္ ၀တ္စားဆင္ယင္မႈအေၾကာင္းေျပာရာတြင္ အသုဘ အခမ္းအနားမ်ားႏွင္႔ဆက္စပ္လ်က္ ကြဲျပားျခားနားၾကပံု အေၾကာင္းမ်ားကိုေဖာ္ျပခဲ႔သည္။ ေသလြန္သူမ်ားအတြက္ သတိရျပဳလုပ္က်င္းပေသာ ႏွစ္ပတ္လည္ပြဲေတာ္မ်ားအေၾကာင္းကို ေဖာ္ျပရာတြင္ ေသလြန္သူတို႔အတြက္ ေအာက္ေမ႔ဖြယ္အခမ္းအနားကို ထိုသူေသလြန္ၿပီးသံုးႏွစ္အၾကာတြင္ ျပဳလုပ္ၾကသည္။ ၾသဂုတ္ သို႔မဟုတ္ စက္တင္ဘာလဆန္းတြင္ က်င္းပၾကသည္။ ၀ါးကိုင္းတစ္ေခ်ာင္းကို အိမ္ေထာင္႔တစ္ေနရာတြင္ ကန္႔လန္႔ျဖတ္တန္းထားလိုက္သည္။ ထို၀ါးတန္းေပၚသို႔ အ၀တ္သင္တိုင္းသစ္မ်ား၊ ပုတီးကံုးမ်ားကို...ခ်ိတ္ဆြဲထားၾကသည္။ ေသလြန္သူအားရည္စူးပူေဇာ္ျခင္းျဖစ္သည္။ ထိုအခမ္းအနားကို ဦးေဆာင္သူဘုန္းေတာ္ႀကီးအားလည္း ဇာထိုးပန္းထိုးသင္တိုင္းကို ေပးလွဴၾကသည္။တစ္ခါတစ္ရံ ထိုသင္တိုင္းမ်ားသည္ ပိုးထည္မ်ားျဖင္႔ယက္လုပ္ထားသည္။ အမ်ားအားျဖင္႔ အနီေရာင္ပိုးထည္မ်ားျဖင္႔ ရက္လုပ္ထားၾကၿပီး သာမာန္သင္တိုင္းမ်ားထက္ ပိုရွည္သည္။ Spearman (1888,II:120)

ေဂဘား (Geba)
ေဂဘားမ်ားကို မယ္ပူ သို႔မဟုတ္ ကရင္ျဖဴဟုလည္းေခၚၾကသည္။ လူဦးေရအားျဖင္႔ (၄၀၀၀၀) ခန္႔ရွိၿပီး ကယားျပည္နယ္ ေျမာက္ဘက္ႏွင္႔ ရွမ္းျပည္နယ္ေတာင္ပိုင္း မိုးျဗဲေဒသတြင္ေတြ႔ရသည္။ သူတို႔အမ်ားပိုင္းသည္ ခရစ္ယာန္မ်ားျဖစ္ၾကသည္။

ေဂခို(Geku)
လူဦးေရအားျဖင္႔ (၁၀၀၀၀) ခန္႔ရွိေသာ ေဂခိုမ်ားသည္ ရမည္းသင္းႏွင္႔ ေတာင္ငူခရုိင္၊ မိုးျဗဲေဒသရွမ္းျပည္ေတာင္ပိုင္းတြင္ ေနထိုင္ၾကသည္။ Spearmen (1888,II149) သည္ ၄င္းတို႔အား လူရုိင္းလုၾကမ္းအမ်ဳိးဟုေခၚထားသည္။ ႏွစ္ျခင္းခရစ္ယာန္သာသနာမ်ား၏လြမ္းမိုးမႈ အမ်ားဆံုးခံၾကရၿပီး ခရစ္ယာန္အမ်ားဆံုးျဖစ္လာၾကသူမ်ားျဖစ္သည္။ ၁၉ ရာစုေနာက္ပိုင္းတြင္ အဂၤလိပ္နစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္မႈေအာက္ ေရာက္လာၾကသည္။

McMahon (1876:306) ၄င္းတို႔ကို ေဂခိုဟုေခၚၾကသည္။ ေဂခိုအမ်ဳိးသားမ်ားသည္ လက္တိုအကၤ်ီမ်ားကို၀တ္ၾကသည္။ ထိုအကၤ်ီေအာက္ေျခတြင္ အနီေရာင္ဇာထိုးပန္းထိုးမ်ားရွိသည္။ ဘြဲတို႔၀တ္ဆင္သကဲ႔သို႔ျဖစ္သည္။ အမ်ဳိးသမီးမ်ားမွာ သာမာန္ကုတ္အကၤ်ီမ်ားကိုသာ၀တ္ဆင္ၾကၿပီး အနီေရာင္၊ အျဖဴေရာင္ အေပၚ၀တ္ရုံဂ်က္ကက္မ်ားျဖင္႔ ထပ္၀တ္ၾကသည္။ Spearman (1888,II:149) က ေဂခိုတို႔၏ အ၀တ္အစားႏွင္႔ပတ္သက္၍ ေဖာ္ျပရာတြင္ ပိုးထည္ေဘာင္းဘီရွည္မ်ားကို တစ္ခါတစ္ရံ ဇာထိုးပန္းထိုးျပဳလုပ္ထားသည္။ ေအာက္ေျခတြင္ အနီေရာင္လိုင္းမ်ားေဖာ္ထားသည္။ တက္လာေသာေန ၀န္းနီအသြင္ေဆာင္သည္။ ဘြဲတို႔သည္ ပိုးေကာင္မ်ားကိုေမြးျမဴၾကၿပီး ပိုးထည္မ်ားကို ကိုယ္တိုင္ထုတ္လုပ္ၾကသည္။ Marshall (1922:35) ကလည္း ေဂခိုအမ်ဳိးသားမ်ားသည္ တက္ေန၀န္းအသြင္ရွိေတာက္ပေသာ အစင္းေၾကာင္းပါ ဇာထိုးပန္းထိုးလုပ္သင္တိုင္းကို ၀တ္ဆင္ၾကသည္ဟုဆိုထားသည္။
လထ(Lahta)
ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ ပိုး(Pho) အုပ္စုတြင ပအို႔ ္(Pao)ႏွင္႔ပိုး(Pwo) မ်ားပါ၀င္သည္။ ထိုင္းႏုိင္ငံတြင္အျခား စကားကြဲမ်ားစြာမ်ားစြာရွိသည္။ ပအို႔ႏွင္႔ ပိုးႏွစ္မ်ဳိးစလံုးသည္ ေတာင္ပိုင္းကရင္မ်ား ပါ၀င္ၾကသည္။

ပိုး (Pwo)
ပိုးမ်ားသည္ တစ္ခါတစ္ရံ ပို၊ မႏူ သို႔မဟုတ္ ကရင္ျဖဴမ်ားဟုေခၚၾကသည္။ ဧရာ၀တီျမစ္၀ကြန္းေပၚေဒသတြင္ ပိုးကရင္ ၁.၂ သန္းေက်ာ္ေနထိုင္ၾကသည္။ ယခင္ အထက္ျမန္မာႏုိင္ငံ လိြဳင္လံုေဒသေတာင္တန္းမ်ားတြင္လည္း အခ်ဳိ႔ေနထိုင္ၾကေသာေၾကာင္႔ သူတို႔ကို ဗမာမ်ားက တလိုင္းကရင္ဟုေခၚၾကသည္။

Scott and Hardiman (1900,I/II:554) တို႔က F.H Gilles ၏ေဖာ္ျပခ်က္ကို အေျဖျပဳလ်က္ လိြဳင္လံု၊ ေပါင္းေလာင္းေဒသရွိ မႏူေခၚကရင္ျဖဴမ်ားတို႔၏ ရုိးရာ၀တ္စံုမ်ားအေၾကာင္း ေဖာ္ျပခဲ႔ၾကသည္။ သူတို႔သည္ သင္တိုင္းမ်ားကို၀တ္ဆင္ၾကသည္။ သင္တိုင္းတစ္မ်ဳိးျဖစ္သည္။ လက္တိုျဖစ္သည္။ ေပါင္းေလာင္းေဒသတြင္ ပိုးထည္မ်ားျဖင္႔ယက္ၾကသည္။ တစ္၀က္ျဖဴ တစ္၀က္နီသည္။ ျဖဴေသာအပိုင္းမွာ အေပၚပိုင္းျဖစ္သည္။ ထိုသင္တိုင္းေအာက္တြင္ စကပ္ သို႔မဟုတ္ အမ်ဳိးသမီးအတြင္းအကၤ်ီကိုလည္း ၀တ္ထားၾကသည္။ ေျခာက္လက္မအရွည္ သို႔မဟုတ္ ဒူးဆစ္အထိက်သည္။ ခ်ည္ထည္ျဖင္႔ျပဳလုပ္ထားၿပီး အေရာင္မွာ အမ်ားပိုင္း အနီေရာင္ အျပာနက္ေရာင္ျဖစ္သည္။ တဘက္ဟုေခၚေသာေခါင္းေပါင္းကို ေပါင္းထားသည္။ ေတာင္ရုိးမ်ားေပါင္းေသာေခါင္းေပါင္းႏွင္႔ အလြန္တူသည္။ သစ္ေစးျဖင္႔အေရာင္ဆိုးထားေသာ အ၀တ္ကိုလည္း လက္မပါေသာသင္တိုင္းေနရာတြင္ ထားၾကသည္။ ပြဲလမ္းသဘင္မ်ားတြင္ အမ်ဳိးသမီးမ်ားသည္ မိမိတို႔ သဘက္ဖူးေစာင္မ်ားကို ၾကက္ငွက္အေမြးအေတာင္ ေရာင္စံုမွန္စမ်ားဆင္ယင္လ်က္ ေခါင္းေပါင္းၾကသည္။

အမ်ဳိးသားမ်ားလည္း ခါးေလာက္ေရာက္သည္႔သင္တိုင္းမ်ားကို ၀တ္ၾကသည္။ ေဘာင္းဘီရွည္မ်ားလည္း၀တ္ၾကသည္။ ပေလာင္အမ်ဳိးသမီးမ်ားကဲ႔သို႔ ခါးတြင္ခ်ည္ေသာအရာမ်ားကို ပတ္ထားၾကသည္။ အနည္းစုသာ ထိုသို႔ျပဳလုပ္ၾကသည္။ ေခါင္းေပါင္းကိုခ်ည္ထည္ျဖင္႔ယက္လုပ္သည္။ နဖူးအုပ္လ်က္ ေခါင္းကိုပတ္ထားၾကသည္။

Hinton (1974:27) သည္ထိုင္းႏုိင္ငံရွိ ပိုးကရင္မ်ားအေၾကာင္းေရးသားရာတြင္ အိမ္ေထာင္သည္ႏွင္႔လူလြတ္အၾကား ကြဲျပားျခားနားေသာအမ်ဳိးသမီးအ၀တ္မ်ားအေၾကာင္းကို ေဖာ္ျပထားသည္။ အိမ္ေထာင္မရွိေသာ အမ်ဳိးသမီးငယ္မ်ားသည္ အနီေရာင္အစင္းပါေသာ ဘေလာက္အကၤ်ီမ်ားကို၀တ္ဆင္ၾကသည္။ သူေနထိုင္ေသာေနရာရွိ အမ်ဳိးသမီးမ်ား၏ အ၀တ္အစားမ်ားႏွင္႔ ပတ္သက္၍ ေျပာရာတြင္ အေရာင္မ်ားမွာ ေတာက္ပသည္႔အနီေရာင္ အစိမ္းသို႔မဟုတ္ အနက္ေရာင္ကို ပိုမိုဦးစားေပးၾကသည္။ အဆင္အယင္မ်ားမွာ သူတို႔စိန္ႀကိဳက္ျပဳလုပ္ၾကသည္။

အျခားကရင္မ်ား (Other Karens)
အထက္ေဖာ္ျပပါအုပ္စုခြဲမ်ားတြင္မပါေသာ ကရင္မ်ဳိးႏြယ္စုေလးမ်ဳိးလည္း ေတြ႔ရေသးသည္။ ၄င္းတို႔မွာ မႏူးမေနာ၊ ေ၀ေ၀ၚ၊ ယင္းတလဲ ႏွင္႔ ဇာယိန္းျဖစ္သည္။

မႏူးမေနာ (Manumanaw)
ကယားျပည္နယ္ ၾကက္ဖိုးႀကီးအေနာက္တြင္ မနူးမေနာခရစ္ယာန္မ်ား ခန္႔မွန္းေခ် (၃၀၀၀) ခန္႔ေနထိုင္ၾကသည္။ သူတို႔အ၀တ္အစားမ်ားအေၾကာင္းကို မွတ္တမ္းတင္ထားျခင္းမေတြ႔ရေပ။

ေ၀ေ၀ၚ (Wewaw)
ေ၀ေ၀ၚအေၾကာင္းအက်ဥ္းမွ်ကို Spearman (1880,I:166) ၏မွတ္တမ္းမ်ားတြင္ ေတြ႔ရသည္။ သူကေ၀ေ၀ၚမ်ားသည္ ယဥ္ေက်းမူအဆင္႔နိမ္႔ေသးသည္႔လူမ်ားဟု ယူဆသည္။ သူတို႔သည္ အ၀တ္အစားမ်ဳိးစံု၀တ္သူမ်ား ျဖစ္သည္။ အမ်ဳိးသမီးမ်ားမွာ ရက္ကန္းယက္ျခင္း မလုပ္ၾကေသာေၾကာင္႔ အသြင္သ႑န္ခြဲျခား၍မရေသာ အ၀တ္အစားမ်ားကို၀တဆင္္ၾကသည္။

ယင္းတလဲ (Yinale)
ကယားျပည္နယ္ ေဘာလခဲေဒသ ေတာင္ဘက္တြင္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ယင္းတလဲကရင္အနည္းစု ေနထိုင္ၾကသည္။ သူတို႔အ၀တ္အစားမ်ားအေၾကာင္းကို မွတ္တမ္းတင္ထားျခင္း မေတြ႔ရေပ။

ဇာယိန္း(Zayein)
ဇာယိန္းကို စြမ္းေတာင္ သို႔မဟုတ္ ေခါင္းတိုကရင္မ်ားဟုလည္းေခၚၾကသည္။ ရွမ္းျပည္နယ္ေတာင္ပိုင္းတြင္ ေနထိုင္ၾကသည္။ အမ်ဳိးသားမ်ားသည္ နားအေပၚဘက္တြင္ ဆံပင္တစ္ခ်ဳိ႔သာခ်န္ထားၿပီး ေခါင္းတံုးရိတ္ၾကသည္ကိုအစြဲျပဳလ်က္ ေခါင္းတိုဟုေခၚၾကျခင္းျဖစ္သည္။ Scott and Hardiman (1900,I/II:539) က F.H Gilles အဆိုျဖစ္ေသာဇာယိန္းမ်ားသည္ ျမန္မာႏုိင္ငံေအာက္ပိုင္း က်ဳိကၡမီေဒသမွ ျမန္မာႏုိင္ငံအထက္ပိုင္း လိြဳင္ေလာင္ႏွင္႔ မိုင္ပိုင္ေဒသသို႔ေရြ႔သြားၾကသည္ကို ထပ္မံေဖာ္ျပထားသည္။ F.H Gilles က ဇာယိန္းတို႔၏၀တ္စားဆင္ယင္မႈႏွင္႔ ပတ္သက္၍ေရးသားသည္မွာ အမ်ဳိးသားမ်ားသည္ ၁၅ လက္မအရွည္ရွိေသာ ေဘာင္းဘီရွည္မ်ားကို၀တ္ၾကသည္။ ခါးတြင္ႀကိဳးးႏွင္႔ခ်ည္ထားသည္။ ကုတ္အကၤ်ီရွည္မွာလည္း ဒူးဆစ္အထိေရာက္သည္။ လည္ပင္းတြင္ခ်ည္ထားသည္ သို႔မဟုတ္ ဖြင္႔ဟထားသည္။ ေဘာင္းဘီရွည္ေရာ ကုတ္အကၤ်ီပါ အျဖဴေရာင္ျဖစ္သည္။ အမ်ဳိးသမီးမ်ားလည္း သင္တိုင္းတိုမ်ားကို၀တ္ၾကသည္။ အနက္ေရာင္အစင္းသည္ လည္ပင္းကိုပတ္လ်က္ ေက်ာဘက္ ရင္ဘက္ျခမ္းအတိုင္း ေအာက္သို႔သြယ္တန္းသည္။ လက္ေမာင္းစကိုလည္း ပတ္ထားသည္။ ေအာက္ဆံုးအနားသတ္မွာ သံုးလက္မခန္႔ အက်ယ္ထားသည္။ ထိုသင္တိုင္းမ်ဳိးသည္ ဒူးဆစ္ႏွင္႔ေပါင္ၾကားေလာက္တြင္ေရာက္သည္။ အခ်ဳိ႔ကို ခရုခြံမ်ားႏွင္႔ဆင္ယင္ထားသည္။ အတြင္းခံအျဖစ္ စကပ္မ်ားကို၀တ္သည္။ စကပ္မ်ားသည္ ဒူးဆစ္ေလာက္အထိမေရာက္ပါ။ အျဖဴေရာင္ေပၚတြင္ အနက္ေရာင္တင္သည္။ အနီေရာင္ႏွင္႔ အနက္ေရာင္ကိုလည္း အနားသတ္လိုင္းဆြဲထားသည္။ ပထမလိုင္းမွာ လက္မခန္႔က်ယ္၍ ဒုတ္ယလိုင္းမွာ လက္မ၀က္ခန္႔က်ယ္သည္။ တတိယလိုင္းမွာ သံုးလက္မခန္႔ရွိသည္။ အနက္ေရာင္ထိုးထားေသာခ်ည္ထည္ကို ဒူးဆစ္ေအာက္ေျခေထာက္တြင္ ပတ္ထားသည္။ အျပာ သို႔မဟုတ္ အနီေရာင္အ၀တ္စကို ေျခသလံုးတြင္ပတ္ထားသည္။ ေၾကးကြင္းမ်ားကိုလည္း ေျခေထာက္ႏွစ္ဖက္ရွိ ေျခက်င္း၀တ္တြင္ ေလးလက္မခန္႔အထိ ၀တ္ထားသည္။ ေခါင္းကိုလည္း လိပ္ခံုးပံုမို႔ေမာက္ေအာင္ၿဖီးထားသည္။ မို႔ေမာက္ေနေသာဆံပင္ေပၚေအာင္ ေခါင္းေပါင္းလည္းေပါင္းထားသည္။ ေခါင္းေပါင္းကို အမ်ဳိးမ်ဳိးတန္ဆာဆင္ထားသည္။ အျဖဴစႏွင္႔ အနီစရွစ္မ်ဳိးပါရွိသည္။ (၂၀) လက္မရွည္လ်ားၿပီး (၆) လက္မက်ယ္သည္။

Lowis (1919:45) ဇာယိန္းတို႔၏ အ၀တ္အစားတို႔ႏွင္႔ပတ္သက္၍ အတိုခ်ဳပ္ေဖာ္ျပခဲ႔သည္။ သင္တိုင္းႏွင္႔ေျခက်င္း၀တ္ေၾကးကြင္းမ်ားမွာ မ်ဳိးႏြယ္စုတိုင္းရွိ အမ်ဳိးသမီးမ်ား၏ သာမာန္အ၀တ္အစားမ်ားျဖစ္သည္။ ေဘာင္းဘီတိုမွာ အမ်ဳိးသားမ်ားအတြက္ ၀တ္ဆင္ေသာအ၀တ္ျဖစ္သည္။ အခ်ဳိ႔ေနရာမ်ားတြင္ အမ်ဳိးသမီးမ်ား၏ ဆံပင္ပံုစံမ်ားမွာ ထူးဆန္းသည္။ Goteborg Ethnographical Museum တြင္ ဇာယိန္းတို႔၏ အ၀တ္အထည္သံုးမ်ဳိးကို ခင္းက်င္းျပသထားသည္။ ပထမတစ္မ်ဳိးမွာ အမ်ုိးသမီး၀တ္လက္တို ဘေလာက္အကၤ်ီ၊ ေဆးဆိုးထားျခင္းမရွိ၊ အျဖဴေရာင္တန္ဆာဆင္ထားျခင္းမရွိ။ (AC#35.39.740)၊ ဒုတိယတစ္မ်ဳိးမွာ အမ်ဳိးသား၀တ္အကၤ်ီ လက္ပါဂ်က္ကက္ျဖစ္သည္။ (AC#35.39.738) တတိယတစ္မ်ဳိးမွာ အမ်ဳိးသား၀တ္ေဘာင္းဘီတို ေဆးမဆိုးထားေသာခ်ည္ထည္၊ အျဖဴေရာင္၊ အညိဳေရာင္ အစင္းမ်ားရွိသည္။ (AC#35.39.739) ၄င္းအားလံုးကို "၀ါသာ" (Watha) တြင္စုေဆာင္းခဲ႔သည္။ အမ်ဳိးသားအကၤ်ီပံုမ်ားကိုလည္း ေတြ႔ရသည္။ ဓါတ္ပံုရုိက္ကူးထားျခင္းမေတြ႔ရ။

Scott and Hardiman (1900,I/II:544) တို႔ကလည္း စင္းစင္း (Sin Sin) ဟုေခၚေသာ ကရင္မ်ဳိးႏြယ္စုအေၾကာင္းကို ေဖာ္ျပထားသည္။ ဇာယိန္းႏွင္႔တစ္မ်ဳိးတည္းျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ ေတာင္သူႏွင္႔ရွမ္းရြာမ်ားတြင္ အတူယွဥ္တြဲေနထိုင္ၾကသည္။ သူတို႔ဘာသာစကားကို ထိန္းသိမ္းၾကရန္ လိုအပ္လာသည္။ အေၾကာင္းမွာေတာင္သူတို႔၏ လြမ္းမိုးမႈကို မ်ားစြာခံေနရသည္။ Scott and Hardiman (1900,I/II:545) တို႔အဆိုအရ အမ်ဳိးသားမ်ားသည္ ေတာင္သူ ဓႏုမ်ားကဲ႔သို႔ ၀တ္စားဆင္ယင္လာၾကေသာ္လည္း အမ်ဳိးသမီးမ်ားမွာ မိမိတို႔ကိုယ္ပိုင္ရုိးရာ၀တ္စံုမ်ားကို ၀တ္ေၾကေသးသည္။ အမ်ဳိးသမီးမ်ားသည္ ဒူးဆစ္အထိေရာက္ေသာ သင္တိုင္းမ်ားကို၀တ္ဆင္ၾကသည္။ အျဖဴေရာင္သင္တိုင္းျဖစ္သည္။ အျပာေရာင္လိိုင္းကိုလည္း လည္ပင္းပတ္လည္ နံေဘးပတ္လည္ ရင္ဘတ္ေက်ာဘက္ထက္ေအာက္ ေဖာ္ထားသည္။ အကၤ်ီလက္မ်ားမွာ အျပာ အနီႀကိဳးမ်ားျဖင္႔ ေဖာ္ထားျပန္သည္။ အနက္ေရာင္ဆိုးထားေသာခ်ည္ကိုလည္း ခါးတြင္ပတ္ထားသည္။ အတြင္းဂါ၀န္ကိုမ၀တ္ၾက။ ေတာင္သူအမ်ုိးသမီးမ်ားကဲ႔သို႔ ေခါင္းေပါင္းၾကသည္။ ဆံပင္ပံုမွာလည္း အတူတူပင္ျဖစ္သည္။

အျခားေသာကရင္မ်ား၏ အမည္မ်ားကို အျခားမွတ္တမ္းစာေပမ်ားတြင္ ေတြ႔ရေသးသည္။ ၄င္းတို႔သည္ အထက္ေဖာ္ျပပါ ကရင္အုပ္စုခြဲမ်ားတြင္ အခ်ဳိ႔ပါ၀င္ၾကၿပီး အခ်ဳိ႔မွာလည္း အျခားအုပ္စုခြဲမ်ား၌ ပါ၀င္ၾကသည္။
(Michale C.Howard ၏ Texitles of the Hill Tribes of Burma မွ "The Karen" ကိုျပန္ဆိုျခင္းျဖစ္သည္။