ကရင္႔ရုိးရာဒံုးအက

ကရင္႔ရုိးရာဒံုးအက
ကရင္လူမ်ဳိးတို႔၏ဘ၀ ကရင္လူမ်ိုးတို႔၏ အလွကို ထင္ဟပ္ေဖာ္က်ဴးေသာ အကတစ္မ်ဳိးကို ျပပါဟုဆိုလွ်င္ ကရင္လူမ်ဳိးတို႔ ျမတ္ႏုိးခင္တြယ္ေသာ ဒံုးအကကိုျပရေပလိမ္႔မည္။ ဒံုးအကသည္ စုေပါင္း၍ သြက္လက္ျမဴးၾကြေသာ စည္းလံုးညီညြတ္မႈကို အေျခခံသည္႔အကျဖစ္သည္။ ကရင္လူမ်ုိးတို႔ ညီညြတ္ေသာ အစဥ္လည္းတက္ၾကြေသာ စိတ္ဓာတ္ကို ဒံုးအကတြင္ ျမင္ေတြ႔ႏုိင္သည္။ တက္ၾကြညီညြတ္ေသာ လူမ်ဳိး၏ ျမဴးၾကြလႈပ္ရွားေသာ အကဟူ၍ ဆိုႏုိင္သည္။

ကရင္မ်ဳိးႏြယ္စုႏွင္႔ဒံုး အက
ကမၻာေပၚရွိ တိုင္းျပည္ႏုိင္ငံအသီးသီးမွ လူမ်ဳိးအသီးသီးတို႔သည္ ကိုယ္ပိုင္ ယဥ္ေက်းမႈအကမ်ား ရွိၾကသည္။ ႏုိင္ငံႏွင္႔ လူမ်ဳိးကိုလိုက္၍ ယဥ္ေက်းမႈအရ ကိုယ္ပိုင္အကမ်ား၊ တူရိယာမ်ားလည္းရွိၾကေပသည္။ ယင္း ကိုယ္ပိုင္အက ယဥ္ေက်းမႈကို အမ်ဳိးသားဟန္၊ အမ်ဳိးသားမာန္တို႔ျဖင္႔ ထိန္းသိမ္းျခင္းျမွင္႔တင္ျခင္း ျပဳၾကကုန္သည္။

ကရင္လူမ်ဳိးတို႔သည္လည္း ရုိးရာ ကိုယ္ပိုင္ယဥ္ေက်းမႈျဖစ္သည္႔ ဒံုးအကသည္ လူမ်ဳိးႏွင္႔အတူ တည္ရွိလာခဲ႔သည္။ လူမ်ဳိး၏ ယဥ္ေက်းမႈ ကိုယ္ပိုင္ အေမြအႏွစ္အျဖစ္လည္း အစဥ္အဆက္ ထိန္းသိမ္း၍ ျပန္လည္ေဖာ္ထုတ္ျခင္း ေခတ္ႏွင္႔စနစ္တို႔ကို ထင္ဟပ္ႏုိင္ေသာ ျမွင္႔တင္ျခင္းကိုလည္း ျပဳျမဲရွိၾကသည္။ ကရင္ဒံုးအကမွာျမဴးၾကြ၍ ကိုယ္၊လက္၊ေျခ၊ ေခါင္း တစ္ကိုယ္လံုး လႈပ္ရွား၍ လ်င္ျမန္စြာ ကခုန္ရသည္။ ပမာႏႈိင္းေသာ္ ကရင္ဒံုးအက၏ လႈပ္ရွားမႈသည္ အေနာက္တုိင္းမွ အေအးဒဏ္မ်ားကာကြယ္ႏုိင္ရန္ ျမဴးတူးလႈပ္ရွားေသာ အကမ်ဳိးႏွင္႔ ဆင္တူသေယာင္ရွိေနေပသည္။

ဒံုးအက၏မူလအစ
ကရင္ဒံုးအကသည္ လူမႈေရးလုပ္ငန္းမ်ားကို စုေပါင္းေဆာင္ရြက္ရာမွ အစျပဳ၍ျဖစ္ေပၚခဲ႔သည္ဟု ေရွးဘိုးဘြားဘီဘင္တို႔က အဆိုျပဳထားရစ္ခဲ႔ၾကသည္။ ကျခင္း ခုန္ျခင္းမျပဳႏုိင္ခဲ႔သည္႔ အစဦးပိုင္းတြင္ သီဆိုျခင္းကိုစခဲ႔သည္။ ယင္းမွတီးမႈတ္ျခင္း ထို႔ေနာက္သီဆိုျခင္းႏွင္႔ တြဲ၍ တီးမႈတ္ျခင္း ရွိလာ၏။ ထိုသို႔သီဆိုျခင္း တီမႈတ္ျခင္း တြဲလာ၍ မေရွးမေႏွာင္းပင္ ကခုန္ျခင္းကိုပါ တြဲ၍ သီဆိုကခုန္လာခဲ႔ၾကသည္။

သမိုင္းအရ ကရင္လူမ်ဳိးမ်ားသည္ ပါးမီးယား ကုန္းျပင္ျမင္႔မွ ဆင္းသက္ခဲ႔ဲၿပီး အဆင္႔ဆင္႔ ေျပာင္းေရြ႔လာခဲ႔ရာ ဂိုဘိီသဲကႏၱာရကို ျဖတ္ေက်ာ္ၿပီး တိဗက္ကုန္းျပင္ျမင္႔ အေရွ႔တရုတ္ျပည္ ယန္စီက်န္ျမစ္အနီး ေတာေတာင္မ်ားတြင္ ႏွစ္ပါင္းမ်ားစြာ အေျခစိုက္ ေနထိုင္ခဲ႔သည္ဟုဆိုသည္။ ထိုေဒသမ်ားတြင္ ေနထိုင္ခဲ႔စဥ္ ေတာင္ယာမ်ားကို အဓိက လုပ္ကိုင္စားေသာက္ၾကသည္။ ေတာင္ယာမွ စပါးရိတ္သိမ္း၍ တလင္းမ်ားတြင္ စပါးမ်ားကို ေျခြခ်နယ္သည္႔အခါ အမ်ဳိးသား အမ်ဳိးသမီးတို႔က ညီညီညာညာ ေတး၊ ကဗ်ာ၊ လကၤာမ်ားကိုသီဆိုၾကသည္။ ထို႔သို သီဆိုရာတြင္ အမ်ဳိးသားအခ်ဳိ႔က ေကာက္ႏွံစပါးသီးႏွံမ်ားကို ပိုမိုေကာင္းမြန္၍ ပိုမိုထြက္ရွိျခင္းကို ၀မ္းေျမာက္၀မ္းသာ ကခုန္ၾကသည္။

မ်ဳိးမည္ေထြျပား ဒံုးအကမ်ား
ကရင္ဒံုးအကသည္ ေခတ္အလိုက္ လူေနမႈစနစ္ကို ထင္ဟပ္၍ တိုးတက္ေျပာင္းလဲလာခဲ႔ၿပီး ထိုသို႔ေျပာင္းလဲမႈတြင္ ဒံုးအမ်ဳိးအစားကို လိုက္၍ တည္ရွိေနၾကသည္။ ေခတ္ႏွင္႔ စနစ္တို႔၏ အခိ်န္အခါအရလည္း ဒံုးအမ်ဳိးအစားမ်ားကို ခြဲျခား၍ ေခၚေ၀ၚၾကသည္။

(၁) ေရွးေဟာင္းဒံုးအက (တုင္ၟယွာထူ႔ (သို႔) တုင္ၟယွာၟလု္ဖႜံဳ)
ေရွးဦးဆံုးကာလအားျဖင္႔ စစ္ႀကိဳေခတ္မတိုင္မီအထိ ကျပေသာဒံုးမ်ားကို (တံုယွာလု္ဖႜံဳ) ေရွးဒံုးအကအျဖစ္ သတ္မွတ္ၾကသည္။ ေရွးဒံုအကသည္ ေရွးအခါကပင္ အမ်ဳိးသားႀကီးမ်ားသာ ကျပေလ႔ရွိရာ ယုခုအခါမွာလည္း အသက္ ၄၀ ေက်ာ္ ၅၀ ရွိ အမ်ဳိးသားတို႔က ေရွးျဖစ္ေဟာင္း ေအာက္ေမ႔ဘြယ္အျဖစ္ ကျပေလ႔ရွိသည္။ အေခၚအေ၀ၚအားျဖင္႔လည္း သက္ႀကီးဒံုးဟူ၍ ေခၚၾကသည္။ ေခတ္ေပၚဒံုးမ်ားသည္ အပ်ဳိလူပ်ဳိတို႔သာ ကခြင္႔ရွိေသာ စည္းကမ္းရွိရာ အိမ္ေထာင္က်၍ သီဆိုကျပမႈ ၀ါသနာထက္သန္သူတို႔က သက္ႀကီးဒံုးတြင္ ၀င္ေရာက္ကျပၾကသည္။ ပရိသတ္မ်ားလည္း ယေနတိုင္ ေနရာေပး အားေပးေနဆဲရွိ၏။

(၂) ဇာတ္လမ္းဒံုး (ေခၚ) ဦးေခါင္းစြပ္ဒံုး (တုင္ၟထင္းပံု)
တိရစၧာန္ ဦးေခါင္းရုပ္ တစ္မ်ဳိးမ်ဳိးစြပ္ၿပီး ကေသာဒံုးမ်ားကို ဦးေခါင္းစြပ္ဒံုး ေခၚျခင္းျဖစ္သည္။ ေမ်ာက္ဦးေခါင္းစြပ္ဒံုး၊ ကြ်ဲဦးေခါင္းစြပ္ဒံုး၊ သမင္ဦးေခါင္းစြပ္ဒံုးႏင္႔ မိေက်ာင္းဦးေခါင္းစြပ္ဒံုးဟူ၍ ရွိၿပီး အမည္ႏွင္႔ယွဥ္၍ ဇာတ္လမ္း၀တၳဳ ကျပၾကရာတြင္-
(၁) ေမ်ာက္ဒံုး (တုင္ဆ္ုအုဂ္) - ရာမလၡဏာဇာတ္လမ္း
(၂) ကြ်ဲဒံုး (တုင္ၟပု္ဏာ) - နံကရုိင္းကြ်ဲမဇာတ္လမ္း
(၃) သမင္ဒံုး (တုင္ၟထု္ရဲ) - သု၀ဏၰသာမဇာတ္လမ္း
(၄) မိေက်ာင္းဒံုး (တုင္ၟသ္ုမး) - ရွင္ေမြးလြန္းႏွင္႔ မင္းနႏၵာဇာတ္လမ္း
ထို႔အျပင္ ကျပေသာ ဇာတ္လမ္းအရ အမည္နာမတြင္လာေသာ ဒံုးအမ်ဳိးအစားလည္း ရွိေသးသည္။ ဆဒၵန္ဆင္မင္း၀တၳဳခင္း၍ ကျပေသာဒံုးကို (တုင္ကု္ဆင္႔အြာ) ဆင္မင္းဒံုးဟူ၍လည္းေကာင္း ေ၀သႏၱရာ ၀တၳဳခင္း၍ ကေသာဒံုးကို (တုင္၀ိသႏၱ၀္) ဟူ၍လည္းေကာင္း ေခၚဆိုၾကသည္။ ေတမိ၀တၳဳ၊ ေဒြးမယ္ေနာ္ ၀တၳဳမ်ားကိုလည္း သီခ်င္းစပ္ဆို သီကံုးကျပေလ႔ရွိသည္။

(၃) သူ႔သေဘာသူေဆာင္ေသာဒံုး (တုင္ၟစင္ကု္ဍယ္)
ကရင္႔အေခၚ (စင္ကု္ဍယ္) ဆုိေသာစကားသည္ ျဖစ္ခ်င္တာျဖစ္ (သို႔မဟုတ္) သေဘာရွိ ဟူ၍ အဓိပၸာယ္ရသည္။ သိုေၾကာင္႔ ထိုဒံုးကိုကရာတြင္ သီခ်င္းကို ညီညီညာညာ ဆိုၾကေသာ္လည္း ကကြက္တြင္ ကခ်င္တာက ေရႊ႔ခ်င္တာေရႊ႔ ဆုတ္ခ်င္တာဆုတ္ ထခ်င္တာထ ထိုင္ခ်င္တာထိုင္ မင္းသားအက ေဇာ္အက လူျပက္က သန္ရာသန္ရာက၍ သူ႔သေဘာ သူေဆာင္ေနျခင္းျဖစ္သည္။ သို႔ရာတြကင္ စည္းက်၍ သီခ်င္းဆံုးေသာအခါ ၿပိဳင္တူရပ္၍ ၿပိဳင္တူလက္ခုပ္တီးၾကသည္။ ထိုအကသည္ ဟာသေျမာက္ေစရန္ အဆိုတစ္မ်ဳိး အကတစ္မ်ဳိးျဖင္႔ ပရိသတ္မ်ား တ၀ါး၀ါးႏွင္႔ သေဘာေတြ႔ မေနာေခြ႔ရေသာ အကျဖစ္သည္။
ၤ
(၄) အမဂၤလာဒံုး (တုင္ၟကု္ေရင္ၟဏီ႔႔)
တုင္ကု္ေရင္ၟဏီ႔ (ေခၚ ) အမဂၤလာဒံုးသည္ ဘုန္းႀကီးပ်ံပြဲတြင္ ကေလ႔ရွိေသာ ဒံုးျဖစ္သည္။ ဘုန္းႀကီးပ်ံပြဲမွတပါး ကခြင္႔မရွိသာ အကန္႔အသတ္ျဖင္႔ သတ္မွတ္ခ်က္ရွိသည္။ ဒံုးကိုယာယီဖြဲ႔စည္္းၿပီး လူသူမ်ား မျမင္ေသာရေနရာတြင္ တိုးတိုးတိတ္တိတ္ က်ိတ္၍ ဒံုးတိုက္သင္ၾကားရသည္။ ဒံုးအဖြဲ႔သားတို႔သည္ ရုပ္ဖ်က္ထားၾကသည္။ မ်က္ႏွာကိုအိုးမဲသုတ္၍ မ်က္ကြင္းကို ထံုးျဖဴမ်ား ကြင္းထားၾကသည္။ ခါးေတာင္းက်ိဳက္သူ ေျခေထာက္တြင္ ျခဴဆြဲထားသူ လည္ပင္းတြင္ ခေလာက္ဆြဲသူ အမ်ဳိးမ်ဳိး ဟာသလုပ္၍ ဘုန္းႀကီးပ်ံ စ်ာပနာရွိရာသို႔ ၀င္ေရာက္ၿပီး ကျပၾကသည္။

ဒံုးကရာတြင္ ဘုန္းႀကီးပ်ံ အေလာင္းစင္ျပာႆဒ္ကို အေပ်ာ္သေဘာျဖင္႔ ေရႊ႔လိုေရႊ႔ တဖန္ထမ္းယူၿပီး ရြာျပင္တစ္ေနရာေရာက္ေအာင္ ယူေဆာင္သြားတတ္သည္။ ထိုအခါ ဘုရားဒကာ ပြဲဒကာတို႔က ေတာင္းပန္ေခ်ာ႔ေမာ႔ၿပီး သူတို႔ေတာင္းေသာ ေငြေၾကးကို ဆုအျဖစ္ေပးရသည္။ သူတို႔ေက်နပ္မွ အေလာင္းစင္ ျပာႆဒ္ကို ေနရာတြင္ ျပန္ေရႊ႔ထားၾကသည္။ အမဂၤလာဒံုးသည္ ဟာသတစ္မ်ဳိးျဖစ္ေအာင္ ရုတ္တရက္ထြင္ကေသာ ဒံုးျဖစ္သည္။

(၅) ေမာင္ရုိ႔ဒံုး (တုင္ၟမင္ယို၀္႔)
၁၉ ရာစုေခတ္ေႏွာင္း၊ ၂၀ ရာစုေခတ္ဦးတြင္ ကရင္ဒံုးအကသည္ တစ္မ်ဳိးေျပာင္းလဲလာခဲ႔သည္။ ထိုေျပာင္းလဲမႈသည္ ဆန္းသစ္ေသာ ေျပာင္းလဲမႈအျဖစ္ ယေန႔တိုင္ ထင္ရွားလာခဲ႔ေပသည္။ ္။ ေမာင္ရုိ႔ဒံုးမ်ား ကျပလာေသာအခါ သီကံုးေသာ သီခ်င္းမ်ားက ဆန္းသစ္၍ ေခတ္မီလာသည္။ အထူးသျဖင္႔ ေထာက္ျပသတိေပး ပညာေပးဆံုးမျခင္း ဆန္ဆန္ရွိလာသည္။

ဒံုးကရန္ ဒံုးအဖြဲ႔သားအားလံုးက ညီညီညာညာထိုင္၍ ေနရာယူၿပီးသည္႔အခါ ဒံုးေခါင္းေဆာင္လုပ္သူက ေမာင္ရုိ႔ ေမာင္ရုိ႔ ဟူ၍တိုင္ေလသည္။ ထိုအခါ ဒံုးအဖြဲ႔သားတို႔က ေလ႔ေလ႔ ေလ႔ေလ႔ ဟူ၍ ျပန္ဆိုေလသည္။ ထိုသို႔ ေမာင္ရုိ႔ ေမာင္ရုိ႔ အစခ်ီ အခ်က္ေပး သီဆိုျခင္းကို စြဲၿပီး ေမာင္ရုိ႔ဒံုး (တုင္ၟမင္ယို၀္႔) ဟူ၍ ျဖစ္ေပၚလာေလသည္။ ေမာင္ရုိ႔ဒံုးသည္ မ်က္ေမွာက္ေခတ္တြင္ ေရပန္းအစားဆံုးျဖစ္ေန၍ ေခတ္ဒံုးအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳထားၾကေလသည္။

(၆) ကေလးသူငယ္ဒံုး (တုင္ၟဆု္ဃွီ႔ေဖါဟ္)
ကေလးသူငယ္ကေသာ ဒံုးျဖစ္၍ ယဥ္ေက်းမႈ ေမာင္မယ္ေလးဒံုးဟူ၍ ေခၚၾကသည္။ အထူးသျဖင္႔ လူမႈ၀န္ထမ္း အႀကိဳမူလတန္းေက်ာင္းမ်ားမွ သားသား မီးမီးတို႔က ကျပေလ႔ရွိရာ မိဘမ်ား ႏွလံုးပီတိၾကည္ေမြ႔ရေသာ ဒံုးအကျဖစ္သည္။

(၇) အမ်ဳိးသမီးပ်ဳိဒံုး (တုင္ၟဆ္ုဃွီ႔မူး)
ဤဒံုးမ်ဳိးမွာ အမ်ဳိးသမီးတို႔ႏွင္႔သာ ဖြဲ႔စည္းၿပီး ကေလ႔ရွိရာ အမ်ဳိးသမီးပ်ဳိဒံုးဟူ၍ ေခၚၾကသည္။ အမ်ဳိးသမီးမ်ားဒံုးသည္ သစၥာမတည္ေသာ ေယာက်္ာတို႔၏အေၾကာင္း ကတိမတည္ သစၥာမခိုင္ ခ်စ္ႏွလံုးသားတြင္ အေလးအနက္ မရွိတတ္ျခင္းကို သီခ်င္းမ်ား သီကံုးစပ္ဆိုလ်က္ ရွိတတ္ျပန္သည္။

(၈) လူပ်ဳိဒံုး (တုင္ၟဆု္ဃွီ႔ခြါ႔)
လုပ်ဳိဒံုးသည္ အမ်ဳိးသား လူပ်ဳိမ်ားတို႔ျဖင္႔သာ ဖြဲ႔စည္း၍ ကေသာဒံုးျဖစ္သည္။ အမ်ဳိးသား လူပ်ဳိဒံုးသည္လည္း အမ်ဳိးသမီးတို႔ သစၥာမတည္ ေဖာက္လြဲေဖာက္ျပန္တတ္ျဖင္းကို သီခ်င္းသီကံုးစပ္ဆိုလ်က္ ရွိတတ္ျပန္သည္။

(၉) အပ်ဳိလူပ်ဳိဒံုး (တုင္ၟမူးဏင္ဖူသးခြါ႔)
အမ်ဳိးသား အမ်ဳိးသမီးအခ်ဳိးက် ပါ၀င္ဖြဲ႔စည္း၍ ကေသာဒံုးကို အပ်ဳိလူပ်ဳိဒံုးဟူ၍ ေခၚၾကသည္။ အမ်ဳိးသား အမ်ဳိးသမီး အခ်ဳိးက်ဖြဲ႔စည္းျခင္းသည္ ၾကည္႔၍ေကာင္းရံုသာ မဟုတ္ပဲ ကႀကိဳးကြက္ ေဖာ္ရာတြင္ ပိုမိုဆန္းျပား၍ ေကာင္းမြန္ေစရန္ျဖစ္သည္။
ေခတ္ႏွင္႔အညီ
မ်က္ေမွာက္ေခတ္တြင္ ယဥ္ေက်းမႈဒံုးသည္ ဆန္းသစ္ေသာ တီထြင္မႈမ်ား ရွိလာၿပီး ေခတ္ႏွင္႔အမီ လိုက္လာ၍ ဒံုးေလာကတြင္ ေရပန္းအစားဆံုးျဖစ္သည္။ အကႏွင္႔ ေတးသီခ်င္းမ်ားကို ဆန္းသစ္ေအာင္ တီထြင္လာျခင္းသာမက ၀တ္စားဆင္ယင္မႈမွာလည္း အမ်ဳိးသားရုိးရာ၀တ္စံုကို ပို၍လွပေသသပ္ေစရန္ အထက္ေအာက္ပနံလိုက္ အေရာင္မ်ားလည္း တင္႔တယ္ေအာင္ ေရြးခ်ယ္ဆင္ျမန္းလာၾကသည္။

ယဥ္ေက်းမႈဒံုးသည္ အကႏွင္႔ ကႀကိဳးကကြက္မ်ားကို ဦးစားေပးသလို ေတးသီခ်င္းကိုလည္း အဓိကထား၍ ထိထိမိမိ သီကံုးစပ္ဆိုေလ႔ရွိသည္။ အထူးသျဖင္႔ စစ္မွန္ေသာ ကိုယ္ပိုင္ယဥ္ေက်းမဴကို ထိန္းသမ္းေဖာ္ထုတ္ေရး ယဥ္ေက်းမူအေျခခံ၏ ပဓာနအက်ဆံုးျဖစ္သည္႔ စာေပပညာကို သင္ၾကားတတ္ေျမာက္ေရး အခ်င္းခ်င္းေသြးစည္းေရးႏွင္႔ လူမ်ဳိးဂုဏ္ ထိန္းသိမ္းျမွင္႔တင္ေရးကိုလည္း တ္ုက္တြန္းသီဆိုၾကသည္။ ထို႔အတူၿပိဳင္ပြဲ၀င္ဒံုးမ်ား ျပည္ေထာင္စုေန႔သို႔ တက္ေရာက္တင္ဆက္ေသာ ဒံုးမ်ားတြင္ တိုင္းရင္းသား စည္းလံုးညီညြတ္ေရး အဖ်က္သမားေခ်မႈန္းေရး ေသြးခြဲစနစ္ တိုက္ဖ်က္ေရးစသည္႔ အေၾကာင္းအရာမ်ားကို ေရးစပ္၍ ပညာေပးတိုက္တြန္း သီဆိုလ်က္ အကကိုလည္း သြက္လက္ျမဴးၾကြ လႈပ္ရွား၍ ကၾကသည္။

ေခတ္ကို မ်က္ေမွာက္ျပဳလ်က္
ကရင္ဒံုးအကသည္ တသမတ္တည္း တည္ေနျခင္းကား မရွိပါေခ်။ ေခတ္ကာလအေျခအေနကိုလိုက္၍ အေဟာင္းမ်ား ခ်ဳပ္ျငိမ္းၿပီး အသစ္မ်ား ေပၚထြန္းလ်က္ဟူေသာ နိယာမတရားႏွင္႔အတူ ကရင္ဒံုးအကသည္လည္း ေခတ္ႏွင္႔အညီ ေျပာင္းလဲသစ္လြင္လာခဲ႔သည္။ ဆန္းသစ္ေသာ တီထြင္မႈမ်ားလည္း ရွိလာ၍ ဒံုးအကသည္ တဟ္ေခတ္မွတစ္ေခတ္ အသြင္မ်ား အႏွစ္သာရမ်ား ေျပာင္းလဲလာခဲ႔သည္။

သို႔ရာတြင္ ေခတ္ကိုထင္ဟပ္၍ (တုင္ၟဆ္ုဃွီ႔လာ) ယဥ္ေက်းမႈဒံုးမ်ားက ေရပန္းစားေနေသာ္လည္း ေရွးျဖစ္ေဟာင္း ေအာက္ေမ႔ဖြယ္အျဖစ္ ေရွးေဟာင္းဒံုးအက (တံုယွာလု္ဖႜံဳ) ကိုလည္း တစ္ခါတစ္ရံ ျပန္လည္တင္ဆက္ကျပၾကသည္။ ေရွးေဟာင္းဒံုးသည္ ကရင္လူမ်ဳိးတို႔၏ ေရွးျဖစ္ေဟာင္းကို တေျမ႔ေျမ႔ ျပန္လည္လြမ္းဆြတ္ေသာ အကႏွင္႔သီခ်င္းတို႔က ထိထိမိမိ သီဆိုကျပေလ႔ရွိသည္။

ျမန္မာႏုိင္ငံ လြတ္လပ္ေရးေန႔ အထိမ္းအမွတ္ျပဳသည္႔ ၁၉၄၈ ခုႏွစ္ ပထမအႀကိမ္တြင္ တိုင္းရင္းသားအကမ်ား ကျပတင္ဆက္ရာ၌ ထိုစဥ္က ဘားအံၿမိဳ႔နယ္ ေကာ႔မကယ္ရြာမွ ေရွးေဟာင္းဒံုး (တုင္ၟယွာလု္ဖႜံဳ) ကို ရန္ကုန္ၿမိဳ႔တြင္ သြားေရာက္တင္္ဆက္ခဲ႔ရာ လြတ္လပ္ေရးဒိုင္းဆု ဆြတ္ခူးရရွိခဲ႔ၿပီး ယေန႔တိုင္ ဂုဏ္ယူမဆံုး ေျပာဆိုျမဲရွိေသးသည္။

မ်က္ေမွာက္ေခတ္
မ်က္ေမွာက္ေခတ္ ဒံုးအကသည္ ယဥ္ေက်းမႈဒံုးေဖာ္ထုတ္ေရးႏွင္႔ ေဖ်ာ္ေျဖေရးတို႔အျပင္ ကရင္လူမ်ဳုိးတို႔အား သီခ်င္းျဖင္႔ ပညာေပး သတိေပးရာတြင္ ထိေရာက္လ်က္ရွိေနသည္။ သီခ်င္းမွ ျဖစ္ေပၚေသာ အသိေပးပညာမႈသည္ ကရင္လူမ်ဳိးတို႔၏ သဘာ၀က အထူးႏွစ္ၿခိဳက္လ်က္ရွိသည္။

အကႏွင္႔ ေတးသီခ်င္းမ်ားကို ဆန္းသစ္ေအာင္ တီထြင္မႈရွိေသာ္လည္း မူလယဥ္ေက်းမႈ မထိခိုက္ေရးကို အထူးၾကပ္မထားၾကသည္။ လြပ္ေရးရရွိၿပီး ေနာက္ပိုင္းကာလတြင္ ကရင္ဒံုးအကသည္ အမ်ဳိးသားကိုယ္စားျပဳေသာ အကအျဖစ္ တည္ရွိလာခဲ႔သည္။ ကရင္လူမ်ဳိးတို႔ ပြဲေတာ္တိုင္းသည္ ကရင္ဒံုးအကသည္ မပါလွ်င္ မစည္ကားသလို အမ်ဳိးသားအတြက္ ကိုယ္စားျပဳရာမွာလည္း ဒံုးအကထက္ ထိေရာက္ေသာအက မရွိေသးေခ်။ ဒံုးအကသည္ ကရင္လူမ်ဳိးတို႔ ႏွလံုးသည္းပြတ္ဟူ၍ ေခၚဆိုႏုိင္သလို ကရင္လူမ်ဳိးတို႔အား ေရွ႔ေဆာင္စည္းရုံးရာမွာလည္း စြမ္းအားထက္ျမက္လွသည္။ ႏုိင္ငံေတာ္အေရးဆိုင္ရာ လႈပ္ရွားမႈမ်ားတြင္ ဒံုးအက၏ေရွ႔ေဆာင္မႈသည္ အထိေရာက္ဆံုးႏွင္႔ အက်ယ္ျပန္႔ဆံုးေနရာယူခဲ႔သည္။

ဒံုးၿပိဳင္ပြဲမွသည္
ကရင္ဒံုးအကမ်ားသည္ တိုးတက္ျမင္႔မားလာျခင္း အေျခခံသည္ ဒံုးၿပိဳင္ပြဲမ်ားကို ျပဳလုပ္ေပးႏုိင္ျခင္း ျဖစ္သည္။ ဒံုးအကႏွင္႔ ယွဥ္တြဲေလ႔ရွိေသာ (ရာဓနာ) ေခၚ (ဆုေတာင္းပတၳနာ) ျပဳျခင္းသည္လည္း ေခတ္မီဆန္းသစ္ေသာ ဆုေတာင္းသီခ်င္မ်ား သီဆိုလာၾကသည္။

ယေန႔ျပည္နယ္အတြင္း ျပည္နယ္ေန႔အထိမ္းအမွတ္ ကရင္ႏွစ္သစ္ကူးပြဲေတာ္တြင္ ဒံုးအကၿပိဳင္ပြဲမ်ားကို တခမ္းတနား ထည္႔သြင္းက်င္းပၿပီး ဒံုးမ်ား၏ အရည္အေသြးကို ဆန္းစစ္လ်က္ရွိသည္။ ဒံုးအဖြဲ႔မ်ားသည္ တစ္ရြာတစ္ဖြဲ႔ တစ္ဖြဲ႔တစ္မ်ဳိး ေတးသီခ်င္းဆန္း အေၾကာင္းအရာအဖံုဖံု ကႀကိဳးကကြက္ အလွည္႔အေျပာင္းမ်ဳိးစံုႏွင္႔ မရုိးႏုိင္ရွိေနသလိုအခ်ဳိ႔က ဒံုးအကထက္ ေတးသီခ်င္းသီဆိုျခင္းကို နားေထာင္မွတ္သားေလ႔ရွိသည္။

အစႏွင္႔အဆံုး ဆုမြန္ေတာင္းျခင္း
မ်က္ေမွာက္ေခတ္ ၿပိဳင္ပြဲဒံုးမ်ားသည္ ၿပိဳင္ပြဲကရန္ အစတြင္လည္းေကာင္း က၍ၿပီးဆံုးသည္႔အခါတြင္လည္းေကာင္း ပရိသတ္မ်ားအား ဆုေတာင္းပတၳနာျပဳျခင္း၊ ဆႏၵျပဳျခင္း၊ ေတာင္းပန္ျခင္းကို ဦးစားေပးၾကသည္။ ပရိတ္သမ်ားအား ခြန္းဆင္႔ျခင္းႏွင္႔ ခြင္႔လြတ္ရန္ ပန္ၾကားျခင္းလည္းျဖစ္သည္။ အမ်ားဆံုး အသံုးျပဳေလ႔ရွိေသာ ဆုေတာင္းပတၳနာမ်ားမွာ .........
-ေအာဆြန္းလားဆိုက္ (အွ္ဆံင္းလာၟဆၚ) = က်န္းမာရႊင္လန္းပါေစ
-ရွဴးေမာက္လားဆိုက္ (ဃွဴးမုက္လာၟဆၚ) = ခ်မ္းေျမ႕ေအးခ်မ္းပါေစ
-ေဒါက္ပိုင္လားဆိုက္ ( ဍဳဂ္ပါင္လာၟဆၚ) = ကံုလံုျပည္႔စံုပါေစ
-ပလယ္ေတာ္လားဆိုက္ ( ပႜယ္တ၀္လာၟဆၚ) ခြင္႔လြတ္ႏုိင္ၾကပါေစ
-ေဖးဂိုင္းေဖးဗ်ာလားဆိုက္ ( ေဖွ္ဟါွင္ၟေဖွ္႓်ာလာၟဆၚ) = အားေပးသမႈျပဳၾကပါ
-က်ဳိက္သရိေထာင္းေထာ႔လားဆိုက္ ( က်ာ္ႀသီ႕ထင္းထ၀္႔လာၟဆၚ) = က်က္သေရတိုးတက္ပါေစ စသည္မ်ားျဖစ္၏။
ေဖာ္ျပပါ ဆုမြန္ေတာင္းျခင္းသည္ အခ်ဳိ႔အ၀က္သာ ျဖစ္သည္။ အမ်ားစုသံုးျခင္းမွာ ေအားဆြန္းလားဆိုက္ ( အွ္ဆါန္းလာၟဆၚ) က်န္းမာရႊင္လန္းပါေစဟူေသာ ဆုေတာင္းျခင္းျဖစ္သည္။ အဆိုပါဆုေတာင္းစကားသည္ ဒံုးကရာတြင္ သံုးစြဲေနျခင္းသာ